Ερημοποίηση, βΑΠΕ και Δεκαετία Αποκατάστασης Οικοσυστημάτων 2021-2030

[ΕΠΠΠΟ: επιτέλους. Από τα χείλη (ή μάλλον την γραφίδα) καθηγήτριας στο Παν/μιο Αιγαίου. Θίγονται τα μεγάλα ζητήματα που μας ενδιαφέρουν και υπενθυμίζονται οι αλήθειες που έχουν περάσει στην λήθη. Για το ίδιο δείτε και το Παγκόσμια Ημέρα για την καταπολέμηση της ερημοποίησης και της ξηρασίας, λίγες μέρες πριν, στον ιστότοπό μας. Στις 5/6/21 ξεκίνησε η Δεκαετία Αποκατάστασης Οικοσυστημάτων (2021-2030]

https://www.decadeonrestoration.org/

Ερημοποίηση: ο λυγμός της μικρής αδελφής

Ελένη Καπετανάκη -Μπριασούλη* 

 

Η Δεκαετία Αποκατάστασης Οικοσυστημάτων (2021-2030) που ξεκίνησε στις 5 Ιουνίου προτρέπει να ενισχυθούν οι προσπάθειες αποτροπής, παύσης και αναστροφής της υποβάθμισης και απώλειας γης και οικοσυστημάτων παγκόσμια. Μα για να γίνει αυτό πρέπει πρώτα απ’ όλα να αλλάξει το κυρίαρχο αφήγημα, να γίνει πλήρες, περιεκτικό, ουσιαστικά και πολύπλευρα δίκαιο για να απαλλάξει τη γη από το άχθος που έχει φορτωθεί.

Γεννηθήκαμε κι οι τρεις μαζί στην Παγκόσμια Διάσκεψη του Ρίο το μακρινό 1992: οι Συμβάσεις για το Κλίμα, τη Βιοποικιλότητα και την Ερημοποίηση. Μας είπαν αδελφές (Συμβάσεις) γιατί εκπροσωπούμε προβλήματα που αφορούν αλληλένδετους φυσικούς πόρους, αλληλοσυσχετισμένες φυσικές κι ανθρώπινες γενεσιουργούς αιτίες και, αναπόφευκτα, αλληλεξαρτώμενες λύσεις που απαιτούν συνέργειες και κοινές, συντονισμένες δράσεις.

Αρχικά, το παγκόσμιο ενδιαφέρον στράφηκε στην Αδελφή Βιοποικιλότητα ενώ για μένα, την Αδελφή Ερημοποίηση, περιορίστηκε σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας, της Λ. Αμερικής και της Μεσογείου. Η Αδελφή Κλίμα είχε πολλές αρρυθμίες για αρκετά χρόνια αλλά τελικά μας προσπέρασε κι έγινε η Μεγάλη Αδελφή. (Γεω)πολιτικοί και οικονομικοί συσχετισμοί διαμόρφωσαν το αφήγημα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής (κλιματικής κρίσης επί το απειλητικότερο), που έδεσε σφιχτά το κλίμα με την ενέργεια (παρένθεση, και πέρασε την προστασία του μέσα από χρηματιστήρια ενέργειας) ανοίγοντας τερά-στιες επιχειρηματικές ευκαιρίες για τερά-στια έργα βιομηχανικών συστημάτων ΑΠΕ (βΑΠΕ) σε στεριά και θάλασσα.

Αυτό το κυρίαρχο αφήγημα εστιάζει επιλεκτικά και, παρά τη σημαντική αβεβαιότητα, δίνει με μεγάλη βεβαιότητα πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανθρώπινη δραστηριότητα, στην καύση ορυκτών καυσίμων και στο διοξείδιο του άνθρακα (CO2) μόνο.

Αποσιωπά τα πλανητικά αίτια της κλιματικής αλλαγής, τις φυσικές πηγές αερίων θερμοκηπίου, πλήθος καταστροφικών δραστηριοτήτων (πυρκαγιές, αποψίλωση τροπικών δασών, αποξήρανση υδροβιοτόπων, αστική διάχυση, ένοπλες συρράξεις), το μεθάνιο και άλλα αέρια θερμοκηπίου, το τεράστιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα των βΑΠΕ, την εξάρτησή τους από σπάνια μέταλλα, τον μελλοντικό όγκο απαξιωμένων/παρωχημένων βΑΠΕ, την τεχνολογική εξέλιξη που γεννά αποδοτικότερες και «οικονομικότερες» λύσεις, τις πολύπλοκες σχέσεις κλίματος, βιοποικιλότητας και ερημοποίησης όπως και γενεσιουργών αιτίων-προβλημάτων, την επιβεβλημένη μείωση ζήτησης ενέργειας που αυτόματα λύνει πολλά προβλήματα.

Δεν αμφισβητεί τον καθοριστικό ρόλο του τρόπου ζωής και του αναπτυξιακού-χωρικού προτύπου των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Επιβάλλει μονομερείς, δρακόντειους στόχους και συγκεκριμένα μέσα (βΑΠΕ) για μείωση του ανθρωπογενούς CO2 και ενεργειακή μετάβαση που, στο όνομα της κλιματικής/ενεργειακής δικαιοσύνης (sic), απειλεί με κλιματικο-ενεργειακή αποικιοκρατία και κοινωνικο-οικολογική (δια/ανα)ταραχή.

Έτσι έγινα η Μικρή Αδελφή και θρηνώ… γιατί εκπροσωπώ το έδαφος που τρέφει δισεκατομμύρια ανθρώπων και ζώων, δίνει καυσόξυλα, υλικά για ρούχα, παπούτσια, κατασκευές και φαρμακευτικά φυτά, ρυθμίζει την κυκλοφορία νερού και θρεπτικών ουσιών, προστατεύει από πλημμύρες, η βιοποικιλότητά του στηρίζει την υπέργεια βιοποικιλότητα και σωρεύει πολύτιμο γενετικό υλικό, ιδιαίτερα στους «ξερότοπους» που είναι πολύτιμο για ενδεχόμενες ξηρασίες. Η γη, το ένα τρίτο του πλανήτη, αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη δεξαμενή άνθρακα, συμβάλλοντας καθοριστικά στη δέσμευσή του (έδαφος, φυτά), άρα στη ρύθμιση του κλίματος.

Κι όμως παραμερίστηκα… γιατί η γη είναι ο πεπερασμένος, αμετακίνητος αλλά εκ των ων ουκ άνευ συντελεστής παραγωγής. Οσο λιγότερες δεσμεύσεις έχει πάνω της τόσο ευκολότερα (κακο)χρησιμοποιείται από «ελεύθερους καβαλάρηδες» (free riders) για παραγωγή και κατανάλωση αναγκαίων και, κυρίως, μη αναγκαίων προϊόντων.

Περισσότερο από 70% (ίσως 90% το 2050) των φυσικών οικοσυστημάτων έχουν τροποποιηθεί για παραγωγή τροφής, ζωοτροφών, ινών και καυσίμων. Σήμερα, πάνω από δύο δισεκατομμύρια εκτάρια παραγωγικής γης έχουν υποβαθμιστεί. Ο εκβιομηχανισμένος αγροτοδιατροφικός τομέας συμβάλλει σχεδόν το ένα τέταρτο αερίων θερμοκηπίου.

Η αστικοποίηση έσπρωξε δισεκατομμύρια στις πόλεις που καταναλώνουν πόρους «εικονικής έκτασης» 200 φορές μεγαλύτερης από τις πόλεις όπου ζουν και παράγουν το 70% των αέριων ρύπων. Πάμπολλα προϊόντα είναι ΜΗ αναγκαία και περιττά, ιδιαίτερα για δραστηριότητες πολυτελείας (κατοίκηση, αναψυχή/τουρισμός) και όχι μόνο. Βέβαια, οι πιο περιττές δραστηριότητες, με τα σοβαρότερα αποτυπώματα γης, ενέργειας και άνθρακα, χωρίς να μετριούνται τα αποτυπώματα πόνου, δυσπραγίας και δυστυχίας, είναι οι στρατιωτικές/πολεμικές. Οι περιορισμένες μελέτες αποδίδονται σε έλλειψη δεδομένων (όροι απορρήτου).

Στις διαπραγματεύσεις του Πρωτοκόλλου του Κιότο (1997) αποφασίστηκε οι στρατιωτικές εκπομπές ρύπων να μην προσμετρώνται στις εθνικές, να μην αναφέρονται (επηρεάζοντας τις Εκθέσεις του IPCC φυσικά) και να μην υπόκεινται σε περιορισμούς, κάτι που μάλλον διατηρεί η Συνθήκη του Παρισιού. Μια συντηρητική εκτίμηση του αποτυπώματος άνθρακα των στρατιωτικών δαπανών της Ε.Ε. το 2019 ήταν 24,8 εκατομμύρια τόνοι CO2, ισοδύναμου με εκπομπές 14 εκατομμυρίων αυτοκινήτων…

Γι’ αυτό κάθε χρόνο στέλνω μηνύματα για την προστασία της γης που όση προστασία παίρνει τόση δίνει πίσω πολλαπλάσια σε υγεία, διαρκή ευημερία… και καλό κλίμα! Φέτος τόνισα ξανά την αδήριτη ανάγκη αποκατάστασης της υποβαθμισμένης γης, όχι μόνο γιατί δημιουργεί θέσεις εργασίας, εισόδημα και ευκαιρίες ζωής, αλλά γιατί θωρακίζει οικονομίες και κοινωνίες απέναντι σε μελλοντικές κρίσεις –υγειονομικές, οικολογικές, επισιτιστικές, ενεργειακές– και επιταχύνει την επίτευξη των 17 Στόχων Αειφορικής Ανάπτυξης.

Αν αναληφθεί κατεπείγουσα δράση ΤΩΡΑ, η παγκόσμια οικονομία θα επιβαρυνθεί με μόνο ένα μικρό ποσοστό (20%), 4,6 τρισεκατομμύρια δολάρια, του κόστους υποβάθμισης της γης μέχρι το 2050 των 23 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Η αποκατάσταση 350 εκατομμυρίων εκταρίων υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων θα αφαιρέσει από την ατμόσφαιρα 26 γιγατόνους αερίων του θερμοκηπίου (σχεδόν τη μισή παραγωγή του 2019) και θα αποδώσει εννέα τρισεκατομμύρια δολάρια σε υπηρεσίες οικοσυστημάτων.

Η Δεκαετία Αποκατάστασης Οικοσυστημάτων (2021-2030) που ξεκίνησε στις 5 Ιουνίου προτρέπει να ενισχυθούν οι προσπάθειες αποτροπής, παύσης και αναστροφής της υποβάθμισης και απώλειας γης και οικοσυστημάτων παγκόσμια. Μα για να γίνει αυτό πρέπει πρώτα απ’ όλα να αλλάξει το κυρίαρχο αφήγημα, να γίνει πλήρες, περιεκτικό, ουσιαστικά και πολύπλευρα δίκαιο για να απαλλάξει τη γη από το άχθος που έχει φορτωθεί και να ακουστεί η παράκλησή της:

«Πάτα απαλά γιατί πατάς πάνω στα όνειρα μου…» (W.B. Yeates)

*Καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστήμιο Αιγαίου