Εὔβοια: Ἡ λεηλασία ἑνὸς ἀνοχύρωτου νησιοῦ, του Δημ. Δ. Τριανταφυλλόπουλου

Το άρθρο που ακολουθεί το αφιερώνουμε σε όλους τους Ευβοείς και στο πολύπαθο νησί μας. Συγγραφέας του είναι ο Δημ. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Ὁμότ. Καθηγητὴς Βυζαντινῆς Ἀρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κύπρου, τ. Ἔφορος Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ Ἑλλάδος (εκ των κεντρικών προσώπων στην Εταιρεία Περιβάλλοντος Κύμης), άνθρωπος που έχει πολλά προσφέρει στα γράμματα και την επιστήμη. Και κατά την γνώμη μας εκ των ελαχίστων (μετρουμένων στα δάκτυλα της μίας χειρός) "πνευματικών" ανθρώπων που στηρίζουν τον αγώνα μας κατά των βΑΠΕ, της καταστροφής του τοπίου και της περαιτέρω φθοράς του νησιού μας.

Δημοσιεύθηκε σήμερα, στις ΣΕΛΙΔΕΣ πολιτισμού της Κυριακάτικης Δημοκρατίας της 31/12/2021.

Το άρθρο θα δημοσιευθεί σε λίγες ημέρες και σε αρχείο pdf και οι φωτογραφίες που το συνοδεύουν υπάρχουν στην αρχή και στο τέλος του παρόντος

Δημήτριος Δ. Τριανταφυλλόπουλος*

Εὔβοια: Ἡ λεηλασία ἑνὸς ἀνοχύρωτου νησιοῦ

Ἀναδρομή

Ἀρχίζω μὲ κοινοὺς τόπους: Πρῶτον, ἡ Εὔβοια εἶναι τὸ δεύτερο σὲ μέγεθος νησὶ τῆς Ἑλλάδας· δεύτερον, ἕνας ἰδιαίτερα εὐνοημένος ἀπὸ τὴ φύση χῶρος κατάντησε Κρανίου τόπος – καὶ ἡ πολλαπλὴ ἀλλοίωση (περιβαλλοντική, πολιτιστική, κοινωνική) συνεχίζεται ἀκάθεκτα. Τὸ πιὸ ὀξύμωρο: αὐτὴ ἡ πιθανότατα μὴ ἀναστρέψιμη πλέον ἀλλοίωση καὶ παραμόρφωση γίνεται στὸ ὄνομα τῆς ἀνάπτυξης!

Θυμίζω πρόσφατες σχετικὰ περιπτώσεις: Τὸ 2007 τεράστια πυρκαϊὰ προκάλεσε μεγάλη καταστροφὴ στὴ Νότια Εὔβοια (Καρυστία) καὶ ὅ,τι γλίτωσε ὑπέκυψε λίγο ἀργότερα στὴ βάναυση κακοποίηση τοῦ περιβάλλοντος μὲ τὸ «φύτεμα» δάσους ἀνεμογεννητριῶν, φυσικὰ εἰς βάρος τῶν πλούσιων δασῶν τῆς περιοχῆς. (Πρβλ. ἄρθρα τοῦ νομικοῦ κ. Δημ. Δ. Σουφλέρη καὶ τοῦ ὑπογράφοντος στὴν Κυριακάτικη Δημοκρατία. Οἱ ἀρεσκόμενοι σὲ ἱστορικὲς ἀναδρομὲς ἂς διαβάσουν τὸν Εὐβοϊκὸ ἤ Κυνηγὸ τοῦ Δίωνος Χρυσοστόμου -1^ος/2^ος αἰ. μ.Χ.-, μετάφραση Νικ. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, Ἀθήνα 1994).

Τὶς τελευταῖες δεκαετίες «ἐξαφανίστηκε» τὸ ὀνομαστὸ, ἱστορικὸ Ληλάντιο πεδίο ἀπὸ τὶς παράνομες ἀμμοληψίες, αὐθαίρετες οἰκοδομὲς καὶ μάλιστα στὶς ἐκβολὲς τοῦ ὁμώνυμου ποταμοῦ, ἕως ὅτου πρῶτα τὸ 2007 καὶ μετά πιὸ ριζικά, τὸ 2020, ξαφνικὲς ἀλλὰ νομοτελειακὰ ἀναμενόμενες πλημμύρες ρήμαξαν σχεδὸν τὰ πάντα. Σὲ λίγο θὰ ξεφυτρώσει νέο δάσος ἀνεμογεννητριῶν στὶς γύρω ραχοῦλες, δὲν θὰ γλιτώσουν τὴν «ἀνάπτυξη», ποὺ καλπάζει ἀνεμπόδιστα πρὸς τὴν Κεντρικὴ καὶ Βόρεια Εὔβοια, στὰ πάλαι ποτὲ «εὐβοϊκὰ Τέμπη»…

Τὸ θανάσιμο τραῦμα ἐπῆλθε φέτος τὸ καλοκαίρι, ποὺ λαμπάδιασε ὅλη ἡ Βόρεια Εὔβοια, ἀπὸ τὴν Ἁγία Ἄννα μέχρι τὸ Πευκί, δοκιμάστηκαν οἰκτρὰ τόποι σὰν τὴν ἐπὶ αἰῶνες ζωντανὴ Λίμνη, ξεκληρίστηκαν περιουσίες καὶ ξεριζώθηκαν βίαια οἰκογένειες – μιὰ γκριζόμαυρη σκυθικὴ ἐρημία μὲ σκέλεθρα καμμένων δένδρων ἁπλώνεται ἀπὸ τὸν θαυμαστὰ διασωθέντα Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Ρῶσο ἕως τὸ Ἀρτεμίσιο. Καθὼς ἡ περίπτωση παραλληλίστηκε μὲ τὸ συλλογικό, νωπὸ τραῦμα ἀπὸ τὴν ἑκατόμβη στὸ Μάτι τῆς Ἀττικῆς (2018), λειτούργησαν κρατικὰ ἀνακλαστικά: Συγκροτήθηκε μιὰ ἐπιχειρησιακὴ ὁμάδα ὑπὸ πρόσωπο ἄσχετο καὶ πρὸς τὸ συγκεκριμένο περιβάλλον καὶ πρὸς τὸ ἔργο ἀνάπλασης, πιθανὸν ὅμως ὄχι καὶ τῆς παρεπόμενης, φυσικά, «ἀνάπτυξης»! Εὔχεται κανεὶς νὰ εἶναι πλασματικὴ ἡ ὁμοιότητα μὲ τὴν Καρυστία τοῦ 2007, ἀλλὰ οἱ ἐνδείξεις δὲν δείχνουν παρήγορες…

Περιβαλλοντικὴ ἀπερήμωση

Δὲν χρειάζεται ἰδιαίτερη φροντίδα γιὰ ν᾽ ἀντιληφθεῖ κανεὶς τὴν τραγικὴ περιβαλλοντικὴ εἰκόνα τοῦ νησιοῦ: Ἐκτεταμένη ἀλλοίωση τοῦ Ληλάντιου πεδίου· δάσος ἀνεμογεννητριῶν στὴ Νότια Καρυστία μὲ «φυσικὸ» ἐπακόλουθο τὸ τσιμέντωμα δασικῶν ἐκτάσεων (ἀνάμεσά τους καὶ περιοχὲς Natura!), ποὺ σὰν καρκίνος ὑφέρπει ὕπουλα καὶ ἀνεμπόδιστα, ἐλέῳ κολοσσῶν «ἀναπτυξιακῶν», πρὸς τὴν Κεντρικὴ καὶ Βόρεια Εὔβοια· πυρπολημένο τοπίο τῆς πρὶν καταπράσινης Βόρειας Εὔβοιας· ἀποκρουστικὴ εἰκόνα τῆς ἐνδότερης (πέρα ἀπὸ τὴν «τουριστικὴ» παραλία) ἀστικῆς Χαλκίδας· μελαγχολικὴ εἰκόνα τῆς μέχρι τὸ ἐπάρατο φετινὸ καλοκαίρι σφύζουσας ἀπὸ ζωὴ παραθαλάσσιας, Λίμνης – χρειάζεται συνέχεια; Φοβᾶμαι ὅτι ἤδη ἄρχισε ἐσωτερικὴ μετανάστευση ἀπὸ τὶς ρημαγμένες περιοχές, ποὺ γιὰ λόγους σκοπιμότητας ἀγνοοῦμε τὰ μέχρι σήμερα πραγματικά της δεδομένα. Ἕνας τόπος εὐλογημένος ἐπὶ αἰῶνες παραδίδεται σὲ στυγνὴ ἐκμετάλλευση.

-Ἀθεμελίωτη καταστροφολογία, θὰ ἀντιτείνουν «ρεαλιστὲς» μεγαλοεπιχειρηματίες. Ὄχι ἀκριβῶς, δὲν εἶναι αἰθεροβάμονες ὅλοι ὅσοι παλεύουν ἀπεγνωσμένα νὰ σώσουν κάτι, ὅπως θὰ δοῦμε. Μᾶλλον ἔχει περάσει ἀνεπιστρεπτί, εὐτυχῶς, ἡ ἐποχὴ γιὰ καθρεφτάκια σὲ ἀφελεῖς ἰθαγενεῖς! Ὅλο καὶ περισσότεροι συνειδητοποιοῦν τὴν ἐγγενή ἀντινομία τέτοιων «σωστικῶν» ἐπιχειρήσεων: ἐν ὀνόματι τῆς παντὶ τρόπῳ «ἀνάπτυξης» γιὰ τὸ …καλό μας, καταστρέφουμε ἀλόγιστα τὴ φύση, ποὺ μᾶς ἐκδικεῖται ἀνάλογα! Μὲ ἀνησυχία πρέπει νὰ ἐπισημανθεῖ, ὅτι δὲν δημοσιοποιήθηκε ἀκόμη καμμιὰ συγκροτημένη ἀπάντηση γιὰ τὶς ἐπιπτώσεις ἐπὶ τοῦ μοναδικοῦ κάλλους τοπίου τῆς Βόρειας Εὔβοιας ἀπὸ τὴ σχεδιαζόμενη νέα χάραξη τοῦ ὁδικοῦ δικτύου σὲ μῆκος περίπου 50 χλμ. Ἕνα εὔχεται κανεὶς ἐκ προοιμίου: νὰ διασωθεῖ, τουλάχιστον, ἄθικτη ἡ θαλάσσια πλευρά τοῦ Κανδηλιοῦ, μαγικοῦ βουνοῦ, ποὺ ἐξῆψε τὴ φαντασία πολλῶν ἐπώνυμων ταξιδιωτῶν τοῦ Βόρειου Εὐβοϊκοῦ!

Τὰ μνημεῖα: Μαρτυρίες πολιτιστικὲς ἢ μάρτυρες θυσίας;

Ἡ νεοελληνικὴ σχιζοφρένεια δὲν λείπει ἀπὸ τὴν Εὔβοια, γιὰ νὰ μὴ ποῦμε ὅτι τὸ νησὶ ὑπερακοντίζει, ἀλίμονο, πολλοὺς ἄλλους ἑλληνικοὺς τόπους. Ἡ κενόλογη καύχηση γιὰ τοὺς ἐνδόξους προγόνους διόλου δὲν συμβαδίζει μὲ τὸν σεβασμὸ ἀπέναντι στὰ κατάλοιπα τοῦ πολιτισμοῦ τους. Ἡ βάρβαρη καταστροφὴ τοῦ πανάρχαιου ναοῦ στὸ Λευκαντί, ἡ σταδιακὴ ἐξαφάνιση τῆς προϊστορικῆς Μάνικας, ἡ πρόσφατη ἀπώλεια σημαντικῶν τμημάτων τῆς ἀρχαίας Χαλκίδας στὸ χῶρο τοῦ νέου Νοσοκομείου, ἡ ἐξαφάνιση κάθε παλαιοχριστιανικοῦ ἴχνους τῆς χριστιανικῆς Χαλκίδας στὸν Ἅγιο Στέφανο, ἡ συστηματικὴ ἀλλοίωση καὶ καταστροφὴ τῆς συνοικίας τοῦ Κάστρου τῆς ἴδιας πόλης, ἡ βανδαλικὴ καταστροφὴ τοῦ παλαιοῦ νεκροταφείου της (ὅπου καὶ οἱ παλαιοχριστιανικὲς «κατακόμβες»), ἡ θλιβερή μοίρα παραδοσιακῶν κατασκευῶν σὲ ὅλο τὸ νησὶ κλπ., εἶναι ἐξαιρετικὰ εὔγλωτοι μάρτυρες τῆς ἀβελτηρίας μας γιὰ τὸν δικό μας πολιτισμό!

Τὸ κακὸ ἐπιταχύνθηκε μὲ τὴ λαίλαπα τῶν ἀνεμογεννητριῶν, οἱ ὸποῖες κατὰ περιοχὲς κυριολεκτικὰ πνίγουν τὰ μνημεῖα! Εἶναι πολύ πρόσφατη ἡ περίπτωση τῆς Ἱ. Μονῆς Ἁγίου Χαραλάμπους (Λευκῶν) Αὐλωναρίου, μνημείου μοναδικοῦ τοῦ 12^ου αἰ. γιὰ τὸν ἀρχιτεκτονικό του τύπο στὸν εὐβοϊκὸ χῶρο, ποὺ γλύτωσε τὸν θανάσιμο ἐναγκαλισμὸ μόνο μετὰ ἀπὸ ὁμαδικὲς διαμαρτυρίες καὶ τὴν ἀποφασιστικὴ παρέμβαση τοῦ πολιοῦ Μητροπολίτου Καρυστίας κ.κ. Σεραφείμ. Ἐπίσης νέα παρέμβασή του ἴσως ἀναχαιτίσει τὴν ἀκόρεστη ὄρεξη τῶν «ἀναπτυξιοκρατούντων» γιὰ τὰ σπουδαῖα, τοιχογραφημένα βυζαντινὰ μνημεῖα τοῦ μεσαιωνικοῦ Ὀξυλίθου (παρὰ λίγο νὰ στηθοῦν ἀνεμογεννήτριες ἀκόμη καὶ γύρω ἀπὸ τὸ στόμιο τοῦ ἀνενεργοῦ ἡφαιστείου!). Ἐξίσου σθεναρὴ εἶναι καὶ ἡ στάση τοῦ Μητροπολίτου Χαλκίδος, Ἱστιαίας καὶ Βορείων Σποράδων κ.κ. Χρυσοστόμου Β´, ὁσάκις ἀπειλοῦνται μνημεῖα τῆς ἀντίστοιχης περιφέρειας.

Νὰ προλάβω τὴν ἀπορία τοῦ ἀναγνώστη: Μὰ καλά, δὲν ὑπάρχει ἐδῶ καὶ ἕναν αἰώνα τουλάχιστον Ἐφορεία Ἀρχαιοτήτων Εὐβοίας στὴ Χαλκίδα; Δὲν ἐρωτᾶται καὶ δὲν γνωματεύει πρὶν γίνουν ἐργασίες γύρω ἀπὸ μνημεῖα καὶ ἀρχαιολογικοὺς χώρους; Ἀλλά, φίλε ἀναγνώστη, ἀγνοεῖς ἴσως ὅτι οἱ κάποτε ἀνεξάρτητες ἀπὸ τοπικὲς Ἀρχὲς Ἐφορεῖες Ἀρχαιοτήτων, ἐπανδρωμένες μὲ ὅλων τῶν εἰδικοτήτων προσωπικό, περιῆλθαν στὸν αἰώνα μας σὲ ἐπίπεδο περίπου νομαρχιακῶν Ὑπηρεσιῶν, ἀποψιλώθηκαν ἀπὸ τὶς ἀπαραίτητες εἰδικότητες ἐπιστημόνων, συρρικνώθηκαν στὰ ὅρια νομῶν μὲ πολυδιάσπαση ἀρχείων, εὑρημάτων κλπ., ἀδύναμες μὲ τὸ ὑπάρχον, δεσμευτικὸ νομικὸ πλαίσιο, νὰ δράσουν ἀποτελεσματικά, ἀποτρεπτικά! Ἀποδυναμώθηκαν συνειδητά, ἵνα πληρωθῇ τὸ ρηθὲν παλαιότερα ἀπὸ παλαιοκομματικό, ἀνώτατο πολιτικὸ πρόσωπο: «Γιὰ νὰ πάει μπροστὰ ἡ Ἑλλάδα, πρέπει νὰ ὰπαλλαγεῖ ἀπὸ τὴ Δασικὴ καὶ τὴν Ἀρχαιολογικὴ Ὑπηρεσία»! ῞Ὁπερ καὶ ἐγένετο: Πᾶνε στὸν ἀγύριστο τὰ δάση, σιγά-σιγά ἀλλοιώνονται, ἐρειπώνονται, ἐξαφανίζονται τὰ μνημεῖα, παρὰ τὶς ἀπεγνωσμένες, εὐσυνείδητες προσπάθειες τῶν ἀγαπητῶν συναδέλφων Ἀρχαιολόγων νὰ περισώσουν ὅ,τι μποροῦν – ἀλλὰ ἡ νέου τύπου «ἀνάπτυξη» καλπάζει ἀκάθεκτη, μὲ θωράκιση τὶς ἄνωθεν ἀποφάσεις «ἁρμοδίων»! Δὲν θὰ ὄφειλε ἡ ᾽Εφορεία Ἀρχαιοτήτων νὰ δημοσιεύσει ἕνα χάρτη τῶν εὐβοϊκῶν μνημείων ὅλων τῶν ἐποχῶν μὲ διαβαθμισμένη ἔνδειξη γιὰ τὸ ποιὸν τοῦ περιβάλλοντός των;

Ἀναρωτιέσαι πιὰ στὰ σοβαρά, ἂν χρειάζονται Ἕλληνες Ὀρθόδοξοι στὸν τόπο τοῦτο μὲ τὸν τρισχλιετὴ πολιτισμὸ καὶ τὴ μοναδικὴ ἱστορία καὶ γλώσσα! Φοβᾶμαι πὼς μόνον ἀγγλόφωνα γκαρσόνια ἔχουν μέλλον ἐδῶ… Ὄχι, Κύριε, ὄχι τέτοιο ριζικὸ στὸν τόπο τοῦτο!

***

-Ὑπερβολές! – ἀκούω ξανὰ τὸν «ρεαλιστὴ» ἀναγνώστη, καθισμένον χαλαρὰ μπροστὰ στὴν ἀποχαυνωτικὴ τηλεόραση μὲ τὶς «γιορταστικὲς» διαφημίσεις ἑνὸς φαντασιακοῦ, παραμυθένιου τόπου καὶ τὶς κονσερβαρισμένες εἰδήσεις. Ὅμως πρὶν τὸν καταπιεῖ τελεσίδικα τὸ ἔρεβος τοῦ Γενναίου, καινούργιου κόσμου, ἂς προσπαθήσει ν᾽ ἀφουγκραστεῖ, ἴσως γιὰ τελευταία φορά, τὴν ἀγωνία σεπτῶν ἱεραρχῶν γιὰ τὸ χειμαζόμενο ποίμνιό τους, τοῦ ἁπλοῦ κόσμου ποὺ βλέπει τὴ γή του μέρα τὴ μέρα νὰ ἀλλοιώνεται ἀνεπανόρθωτα, τὴν ἀπελπισία τὼν ἀρχαιολόγων, ποὺ πρέπει νὰ καταγράφουν εὐσυνείδητα τὸν θάνατο τῶν «ἀρχαίων». Ἀλλὰ ἂς προσέξει καὶ τὰ θετικὰ σημάδια: τὶς τιτάνιες προσπάθειες ὄχι ἀποστεγνωμένων, καιροσκοπικὰ σιωπώντων, παλαιῶν φορέων, ἀλλὰ νέων, ἀνιδιοτελῶν ὁμάδων (π.χ. Ἑταιρείας Περιβάλλοντος Κύμης, Ὁμάδας Πολιτῶν γιὰ τὴ διάσωση τῆς Δημοτικῆς Ἀγορᾶς Χαλκίδος, τοπικῶν περιβαλλοντικῶν-πολιτιστικῶν συλλόγων κλπ.), ποὺ μοχθοῦν νυχθημερόν, κόντρα σὲ κομματικὲς δουλεῖες καὶ ντιρεκτίβες! Νὰ ἐλπίσουμε ὅτι θὰ ξαναρχίσει νὰ φυσάει καὶ πάλι δροσερὸ μελτεμάκι στὸν Εὐβοϊκό; Εἴθε!

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ, ΜΕ ΕΙΡΗΝΗ, ΟΜΟΝΟΙΑ, ΕΛΠΙΔΑ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗ!

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Ὁμότ. Καθηγητὴς Βυζαντινῆς Ἀρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κύπρου, τ. Ἔφορος Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ Ἑλλάδος.