Βυζαντινά Μνημεία στα μέρη μας, απειλούμενα από ΑΣΠΗΕ: Αγ. Δημήτριος Μακρυχωρίου

 

O Ναός του Αγ. Δημητρίου στο Μακρυχώρι

του Διονυσίου Παππά*

Τὸ χωριὸ Μακρυχώρι, τοῦ ὁποίου τὸ ὄνομα προέρχεται προφανῶς ἀπὸ τὴ φύση καὶ θέση τοῦ χωριοῦ (μακρὺ - χωρίον) εἶναι κοινότητα ποὺ ἀνήκει σήμερα στὴν ἐπαρχία Καρυστίας1, γεωγραφικὰ ὅμως τοποθετεῖται στὸ χῶρο τῆς Κεντρικῆς Εὔβοιας. Ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου βρίσκεται μέσα στὸ χωριὸ, περιβαλλόμενος ἀπὸ τὸ νεκροταφεῖο τοῦ χωριοῦ. Πρόκειται γιὰ σταυρεπίστεγο ναὸ τοῦ τύπου Α1 τῆς κατάταξης τοῦ Ὀρλάνδου2, μὲ ἐξωτερικὲς διαστάσεις 7 x 4.75 μ. (ΕΙΚ 170)3.

Ἡ τοιχοδομία εἶναι πρόχειρη, ἔχει γίνει μὲ ἀργολιθοδομὴ μὲ πέτρες, πλίνθους καὶ ἄφθονο κονίαμα, χωρὶς κανένα διακοσμητικὸ στοιχεῖο. Τὰ ὑλικὰ μὲ τὰ ὁποῖα ἔχει κτιστεῖ ὁ σημερινὸς νάρθηκας φαίνονται νὰ ἔχουν ἐπαναχρησιμοποιηθεῖ, ποὺ πιθανῶς σημαίνει ὅτι ὑπῆρχε κάποιο ἄλλο κτίσμα στὴν ἴδια θέση, ἴσως ἐξωνάρθηκας. Ἡ εἴσοδος τοῦ ναοῦ βρίσκεται στὸ δυτικὸ τοῖχο, καὶ ἡ προσπέλαση σ' αὐτὸν γίνεται μόνο ἀπὸ τὴ θύρα στὸ νότιο τοῖχο τοῦ νάρθηκα. Στὴν κόγχη τοῦ ἱεροῦ ὑπάρχει ἕνα παράθυρο πολὺ μικρῶν διαστάσεων ποὺ ἴσως διαδέχτηκε κάποιο ἄλλο ἀκόμα μικρότερο. Μέσα στὸ ἱερὸ ὑπάρχει κτιστὴ τράπεζα. Τὸ νότιο τοῖχο διατρέχει ἕνα θρανίο ἐνῶ ἕνα μικρότερο ὑπάρχει καὶ στὸ βόρειο τοῖχο4. Ὁ ναὸς ἑδράζεται σὲ βάση, ἕνα εἶδος εὐθυντηρίας, ὕψους 40 ἑκ. περίπου5.

Γιὰ τὸ χρονολογικὸ προσδιορισμὸ τῆς οἰκοδόμησης τοῦ μνημείου, ἀποτελεῖ ἕνα terminus ante quem ἡ χρονολογία ποὺ ἀναφέρεται στὴν κτητορικὴ ἐπιγραφὴ ποὺ σώζεται ἀκέραιη στὸ δυτικὸ τοῖχο, δεξιὰ, ἐπάνω ἀπὸ τὴ θύρα, δίνοντας τὸ ἔτος 13036. Ὁ ὅρος «ἀνεκαινίσθη» τῆς ἐπιγραφῆς ἀναφέρεται ἴσως στὴν ἐπισκευὴ τοῦ μνημείου, τὸ ὁποῖο ἔτσι θὰ πρέπει νὰ ἀνάγεται σὲ παλαιότερη ἐποχὴ7. Στὴν ἐπιγραφὴ ἀναφέρονται τὰ ὀνόματα τοῦ Μιχαὴλ Ταμισᾶ8, κτήτορα καὶ χρηματοδότη για τὴν ἀνέγερση τοῦ ναοῦ, καθώς καὶ τῆς συμβίας του Εἰρήνης. Χαρακτηριστικὸ καὶ μοναδικὸ παράδειγμα ἀπὸ τὴν Εὔβοια ἀποτελεῖ ὁ χαρακτηρισμὸς τοῦ κτήτορα ὡς «πανσέβαστος» (πανσεβὴς), ποὺ κατὰ τὴν Παλαιολόγεια ἐποχὴ δηλώνει αὐτὸν ποὺ ἔχει κάποιαν ἄρχουσα θέση στὴν κυβέρνηση ἤ ποὺ ἔχει ἐπιφορτιστεῖ μὲ τὴ φύλαξη κάποιας πόλης καὶ ἰδίως κάστρου. Ἔτσι λοιπὸν, εἶναι πιθανὸ ὅτι ὁ Μιχαὴλ Ταμισὰς εἶχε κάποιο ἐπίσημο ἀξίωμα στὴν περιοχὴ, πιθανῶς διοικητικῆς φύσεως καὶ ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἄποψη ὁ ναὸς ἀποκτᾶ ἰδιαίτερη ἀξία9. Ὁ ναὸς αὐτὸς ἑπομένως θὰ πρέπει νὰ κτίστηκε κατὰ τὸ ἔτος 1303 ὁπότε καὶ ἱστορήθηκε καὶ ἀνήκει στὴν περίοδο γύρω στὰ τέλη τοῦ 13ου μὲ ἀρχὲς 14ου αἰώνα, ὅπου στὴν Εὔβοια, καὶ μάλιστα στὴν περιοχὴ ποὺ ἔχει ὡς κέντρο τὸ Αὐλωνάρι, παρουσιάζεται ἰδιαίτερα ἔντονη οἰκοδομικὴ καὶ καλλιτεχνικὴ δραστηριότητα. 

1 Ν. Ξανθούλη, «Σύστασις καὶ ἐξέλιξις τοῦ νομοῦ Εὐβοίας καὶ τῶν Δήμων καὶ Κοινοτήτων αὐτοῦ», ΑΕΜ 18 (1972), 97.
2 Ἀ. Ὀρλάνδος, «Οἱ σταυρεπίστεγοι ναοὶ τῆς Ἑλλάδος», ΑΒΜΕ 1 (1935), 41-52.
3 Μ. Ἐμμανουήλ, Μακρυχώρι, 28.
4 Παρόμοια θρανία συναντᾶ κανεὶς στὸ ναὸ τῆς Ἁγίας Θέκλας, στὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν «Κεσκεσσὰ», στὸν Ἅγιο Γεώργιο Γυμνοῦ, στὸν Ἅγιο Νικόλαο στὸν Πύργο, στὸν Ἅγιο Γεώργιο «Ἀρμᾶ», στὴ Μονὴ τῆς Θεοτόκου στὰ Ἔρια καὶ στὸν Ἅγιο Νικόλαο τῆς Βάθειας
5 Μ. Ἐμμανουήλ, ὅ. π., 29.
6 (1) ΑΝΕ (7) ΠΑΡΑ CΗΝΔΡΟΜ
(2) ΝΕΝΙC (8) ΗC (ΚΑΙ) ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΥ Π
(3) ΚΕΝΗCΤΗ (9) ΑΝCΕΒΕCΤΑΤΟΥ ΜΗΧ
(4) Ο ΘΙΟC ΚΕ (10) ΑΗΛ ΤΟΥ ΤΑΜΗCΑ (ΚΑΙ) ΤΗ(C) CΗΝΒΙ
(5) ΠΑΝCΕΥΠΤ (11) ΟΥ ΑΥΤΟΥ ΗΡΙΝΗC. ΕΤΟΥ(C) ςωια
(6) ΟC ΝΑΟC ΟΥΤΟC (12) Ι [ΝΔ Α]
Koder, Negroponte,166. Τὴν ἐπιγραφὴ εἶχαν δημοσιεύσει καὶ οἱ Π. Ζωγράφος, «Χριστιανικὴ Εὔβοια», ΔΧΑΕ, περ. Β', 4 (1927), 5, Ἀ. Ἰωάννου, Βυζαντινὲς τοιχογραφίες τῆς Εὔβοιας, Ἀθήνα 1959, 17.
7 Ὡστόσο ἡ συχνὴ χρήση τοῦ ὅρου αὐτοῦ στὶς κτητορικὲς ἐπιγραφὲς τῶν ναῶν ὑποδηλώνει ὅτι δὲν ἔχει πάντα τὴν ἀρχική του σημασία, ἀλλὰ σημαίνει ἁπλῶς ὅτι ὁ ναὸς «ἐκτίσθη» (Μ. Ἐμμανουήλ, ὅ. π., 31).
8 Τὸ ὄνομα Ταμισᾶς προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀρχαία λέξη τάμισος, ποὺ σημαίνει τὴν πυτιὰ, καὶ ἐννοεῖται ὡς ὁ ἄνθρωπος ποὺ πωλεῖ τὴν πυτιὰ. Ὁ Κ. Ἄμαντος ποὺ ἀσχολήθηκε μὲ τὸ ὄνομα αὐτὸ πιστεύει ὅτι ὁ κτήτορας προερχόταν ἀπὸ τὴν Κάτω Ἰταλία, ὅπου καὶ συναντᾶται ἡ λέξη «ταμίσι» συχνότερα. Κ. Ἄμαντος, «Σύμμεικτα: Ταμισᾶς- Κασσυματᾶς», Ἑλληνικὰ 5 (1932), 220. Πρβλ. Μ. Ἐμμανουήλ, Μακρυχώρι, 33.
9 Μ. Ἐμμανουήλ, «Ἡ μνημειακὴ ζωγραφικὴ στὴν Εὔβοια», 77.

* Βυζαντινὴ ναοδομία στὴν Εὔβοια, ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ἈΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ 2004 - 2006. 

---

 Από την Μαρ. Παπαϊωάννου*:

Στο βιβλίο της Μ. Εμμανουήλ περιγράφονται η αρχιτεκτονική και ο ζωγραφικός διάκοσμος του ναού του Αγ. Δημητρίου (σελ. 27-99) στο Μακρυχώρι καθώς και σχέδια (1-3, 9-13) και πίνακες  (1-35) που αφορούν το ναό.

Πρόκειται για σταυρεπίστεγο ναό, που διαθέτει Κτητορική επιγραφή με χρονολογία 1302/3  (σελ.31) .

Ο ζωγραφικός διάκοσμος του ναού συγκρίνεται με αυτόν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Οξύλιθο και εκτιμάται από τα ευρήματα, ότι ανήκει στον ίδιο ζωγράφο. Από την επιγραφή του ναού που σώζεται γνωρίζουμε και το όνομα των κτητόρων. «Ανεκαινίσθη ο θείος και πάνσεπτος ναός ούτος παρά συνδρομής (και) εξόδου του πανσεβέστατου Μιχαήλ του Ταμισά και της συμβίας αυτού Ειρήνης CTΩIA +(6811/1302/3) ». σελ.31

Η ζωγραφική του ναού διατηρεί τα βασικά χαρακτηριστικά της Υστεροκομνήνειας τέχνης σε συνδυασμό με έντονα λαϊκά στοιχεία. (σελ. 221)

Ο ζωγράφος άφησε δείγματα και σε άλλους ναούς της Εύβοιας και χωρίς αμφιβολία είχε εργαστεί και στον Άγιο Δημήτριο στα Χάνια Αυλωναρίου ( σελ.222).

Βιβλιογραφία

Μελίτα Εμμανουήλ, ομότιμος καθηγήτρια ΕΜΠ, «Οι τοιχογραφίες του Αγ. Δημητρίου στο Μακρυχώρι και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Οξύλιθο της Εύβοιας». Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών, ΑΕΜ- Παράρτημα του ΚΗ τόμου Αθήνα 1991. σελ.255

Λιάπης Ι (Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος) «Μεσαιωνικά μνημεία Ευβοίας», Αθήναι 1971, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών  

* Κοινωνιολόγος - συντ. εκπαιδευτικός, γεν. γραμματέας συλλόγου των απανταχού Οξυλιθιωτών «Ο Ευαγγελισμός».

---

ΑΔΑ: ΒΖΔΕ465ΦΘ3-309 - Έγκριση μελέτης αποκατάστασης και διαμόρφωσης περιβάλλοντος χώρου του ναού του Αγ. Δημητρίου στο Μακρυχώρι, του Δήμου Κύμης – Αλιβερίου, Π.Ε. Εύβοιας, Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας

Λήψη αρχείου Προβολή αρχείου

Φορέας: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Ημ/νία τελευταίας τροποποίησης: 20/08/2015 10:03:33

Είδος: ΛΟΙΠΕΣ ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Θεματικές: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ