Το τελευταίο κείμενο του Μιχάλη Ποντίκη

Με ιδιαίτερη συγκίνηση παρουσιάζουμε το τελευταίο κείμενο που έφτασε στα χέρια μας από τον πλέον κεκοιμημένο φίλο μας, τον Μιχάλη Ποντίκη. Πιστεύουμε ότι μάλλον είναι, αν όχι το τελευταίο, πάντως σίγουρα ένα από τα πολύ τελευταία κείμενα που έγραψε.

Λόγω των προβλημάτων της όρασής του το είχε γράψει με πολύ μεγάλα γράμματα. Και δεν είχε κάνει τις απόλυτες τελικές διορθώσεις που τις είχε αφήσει σε εμάς. Για να καταλάβετε, θα δείτε πιο κάτω μια φωτογραφία του πως περίπου αναγκαζόταν να δουλεύει, με πολύ μεγάλες γραμματοσειρές, αφού η όρασή του είχε φτωχύνει πολύ. Το αυθεντικό αρχείο έχει ημερομηνία 13/4/2024.

Το κείμενο, προϊόν μια συζήτησης ανάμεσα στον Μιχάλη και τον Δημ. Σουφλέρη, αφορούσε το βιβλίο για τον Άγιο Νεκτάριο (Ο Άγιος Νεκτάριος στην Κύμη, του Μιχ. Ποντίκη (Κύμη 2016) και παρουσιάσθηκε στην εκδήλωση για τον Άνθρωπο του Θεού στις  20 Απρ. 2024, όπου δυστυχώς ο Μιχάλης δεν είχε κατορθώσει να παραβρεθεί.

Μετά την φωτογραφία παραθέτουμε και το ίδιο το κείμενο, ένα τεκμήριο σοβαρότητας και υπευθυνότητας από έναν άνθρωπο που αγάπησε πολύ την Κύμη, τα χωριά της, την φύση της και τον απλό λαό της και έζησε ταπεινά και πνευματικά με τρόπο που δυστυχώς όσο περνά ο καιρός θα γίνεται όλο και πιο αισθητό, μαζί όμως με την μεγάλη απώλεια.

Θεωρούμε όμως πως οφείλουμε πολλαπλά να γίνει σοβαρή προσπάθεια τόσο για το αρχείο του Μιχάλη Ποντίκη, όσο και για το έργο του, αλλά πάνω απ΄ όλα και γιαυτό που αγαπούσε, μελετούσε και τιμούσε: τον Τόπο μας.

----

Στην συνέχεια φωτογραφία που δείχνει πως περίπου δούλευε τα κείμενα ο Μιχάλης, με τα πολύ μεγάλα γράμματα και αμέσως μετά το κείμενο στην αρχική του μορφή (χωρίς διορθώσεις, αν και αυτές που χρειάσθηκαν ήταν επί της ουσίας ελάχιστες, λογικότατο όταν το κείμενο είχε γραφεί από έναν τόσο καλό γνώστη και μελετητή της γλώσσας μας).

ακολουθεί το αυθεντικό κείμενο:

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

Θα πω δυο λόγια για τη δημιουργία αυτού του μικρού βιβλίου, και επιμένω στη λέξη δημιουργία, καθώς, αφενός η καθαρά δική μου συμμετοχή στη συγγραφή του, είναι πολύ περιορισμένη, και αφετέρου δεν έχω ειδικές πληροφορίες περί αυτής. Θα αναφερθώ συγκεκριμένα σε κάποια γεγονότα που προετοίμασαν τη «γέννησή» του, γεγονότα που μερικοί θα τα χαρακτηρίσουν συμπτωματικά, ενώ μερικοί άλλοι ίσως σκεφτούν ότι κάποια αόρατη βούληση οδήγησε την προετοιμασία του βιβλίου, σε ένα συγκεκριμένο δρόμο. Απέναντι σ’ αυτό το δίλλημα, δεν παίρνω θέση.

Ας μιλήσω όμως λίγο πιο αναλυτικά. Πρώτα-πρώτα υπήρξε μια σύμπτωση που στάθηκε καθοριστική για την εξέλιξη της όλης «υπόθεσης». Αυτή είναι η άμεση γειτνίαση του πατρικού μου σπιτιού, με το σπίτι της ιστορικής κουμιώτικης οικογένειας Αστέρη-Φλώρου, οικογένεια που, όπως θα ξέρετε, ανέδειξε τον πιο γνωστό Κυμαίο ήρωα της Επανάστασης του 1821, τον Σταμάτη Αστέρη. Στο σπίτι λοιπόν αυτό φιλοξενήθηκε επανειλημμένα ο ιεροκήρυκας Ευβοίας την περίοδο 1891-1893 και μετέπειτα Άγιος, ο Νεκτάριος Κεφαλάς. Αυτό το γεγονός, συζητιόταν συχνά στο σπίτι μας και το γνώριζα από μικρό παιδί, έστω και αν δεν διέθετα τότε τη κρίση να καταλάβω τη σημασία του.

Γεγονός δεύτερο. Μάλλον συμπτωματικά, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, άρχισα να ασχολούμαι ερευνητικά, με ιστορικά και πολιτιστικά θέματα που αφορούσαν την Κύμη και την περιοχή της. Είχα μάλιστα την τύχη κάποιοι άνθρωποι που είχαν λόγο για το τι δημοσίευαν τα τοπικά έντυπα που έβγαιναν τότε, να θεωρούν τα κείμενά μου, άξια δημοσίευσης. Με τον καιρό η έρευνα και η σύνταξη κειμένων για την τοπική ιστορία και τον τοπικό πολιτισμό, έγιναν για μένα πηγή ευχαρίστησης και τελικά ανάγκη.

Το 2004, πήρα την μεγάλη (για τα προσωπικά μου δεδομένα) απόφαση να βγάλω ένα ιστοριογραφικό-πολιτιστικό περιοδικό με πεδίο αναφοράς την Κύμη. Ήταν μάλιστα το πρώτο χρονικά, τέτοιου περιεχομένου περιοδικό, από όσο γνωρίζω, που βγήκε ποτέ στην Κύμη. Τότε, και εν όψει της έκδοσης του περιοδικού, έκανα μια μεγάλη έρευνα στις βιβλιοθήκες της Αθήνας και της Χαλκίδας (δεν υπήρχε ακόμα το ίντερνετ), σε παλιές εφημερίδες και βιβλία, για να εντοπίσω υλικό που θα ενδιέφερε τους ντόπιους αναγνώστες. Τότε ήταν που όλως τυχαία, «έπεσα πάνω», και είχα πράγματι νιώσει μεγάλη χαρά για αυτό, στην επιστολή-άρθρο του Αγίου Νεκταρίου με θέμα μια επίσκεψή του στη Δραγονάρα, επιστολή που δημοσιεύθη-κε το 1893 στην εφημερίδα «Εύριπος» της Χαλκίδας. Θεώρησα τότε την ξεχασμένη αυτή επιστολή, τόσο σημαντική, ώστε την αναδημοσίευσα ολόκληρη στο πρώτο τεύχος του «Άστερου», του περιοδικού που έβγαλα και που κπρωτουκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2005.

Η επιστολή έκανε μεγάλη εντύπωση ειδικά στους αρχαιολόγους, διότι πέραν των άλλων ο μετέπειτα άγιος, άνδρας πλατιάς μόρφωσης και συνάμα πολύ παρατηρητικός, είχε αντιγράψει και παρουσίαζε στην επιστολή του, το κείμενο μια αρχαίας σκαλισμένης σε πέτρα επιγραφής, που βρισκόταν στο χώρο της εκκλησίας του Ευαγγελισμού στη Δραγονάρα, και η οποία τα επόμενα χρόνια ακρωτηριάστηκε κατά το ήμισυ από αρχαιοκάπηλους και σήμερα το κείμενο που λείπει θα ήταν αδύνατο να συμπληρωθεί, από τους επιστήμονες, αν δεν υπήρχε η καταγραφή του αγίου.

Το 2007, και εν όψει των Ολυμπιακών της Βαρκελώνης, ο Άγιος Νεκτάριος, ανακηρύχθηκε άγιος-προστάτης των Ολυμπιακών Αγώνων. Το γεγονός αυτό δόθηκε με έμφαση ειδησεογραφικά, αλλά οι λεπτομέρειες της υπόθεσης πέρασαν μάλλον αθόρυβα. Όπως και να έχει, η πιο σημαντική πτυχή του θέματος, όχι μόνο για εμάς τους Κυμαίους, είναι ότι το βασικό «υλικό υποστήριξης» της πρότασης, που υπέβαλε ομάδα Ελλήνων πανεπιστημιακών, ήταν ακριβώς η ομιλία που είχε κάνει ο μετέπειτα άγιος, στα εγκαίνια του Γυμναστικού Συλλόγου Κύμης, τον Αύγουστο του 1893.

Αναζήτησα το κείμενο της ομιλίας λίγο αργότερα. Ίσως όμως επειδή η γνώση μου τότε για μια σύνθετη αναζήτηση μέσω ίντερνετ, δεν ήταν αρκετή, αλλά και επειδή και το ίδιο το κείμενο ήταν σπάνιο, δεν μπόρεσα να το εντοπίσω αμέσως ούτε σε έντυπη, ούτε σε ηλεκτρονική μορφή. Απλά βρήκα ορισμένα αποσπάσματά του.

Το 2014, η κυρία Ροδάνθη Φλώρου, γειτόνισσα μου και καλή φίλη από τα παιδικά μου χρόνια, η οποία γνώριζε το ενδιαφέρον μου για το παρελθόν της Κύμης, μου μίλησε σε μια συζήτησή μας, για τις επιστολές, προσωπικού χαρακτήρα, που είχε απευθύνει ο Άγιος στη γιαγιά της Ροδάνθη και την πρόγιαγιάτης Ζαχαρού Αστέρη, επιστολές στις οποίες έκανε λόγο εκτός των άλλων και για τη θερμή φιλοξενία που οι ευγενικές Κυμαίες και η οικογένειά τους, του είχε παράσχει, τα διαστήματα που ως ιεροκήρυκας της Εύβοιας, είχε μείνει στην Κύμη. Παρακάλεσα την κυρία Ροδάνθη να μου επιτρέψει να φωτοτυπήσω τις επιστολές, και αυτή πολύ ευγενικά ανταποκρίθηκε στο αίτημά μου.

Εν τω μεταξύ, σε ένα βιβλίο ενός μικρού εκδοτικού οίκου της Θεσσαλονίκης, εντόπισα ολόκληρο το κείμενο της ομιλίας του Αγίου, στον Γυμναστικό Σύλλογο Κύμης, το 1893. Η πρώτη εντύπωσή μου από το κείμενο, ήταν ότι ήταν συνταγμένο σε αυστηρά λόγια γλώσσα, που, παρά την τριβή μου με αρχαία αλλά και πιο παλιά νεότερα κείμενα, δυσκολευόμουν να την κατανοήσω. Ταυτόχρονα καθώς τότε ακριβώς γεννήθηκε η ιδέα για ένα μικρό βιβλίο για τη διαμονή του Αγίου Νεκταρίου στην Κύμη, απευθύνθηκα στο φίλο φιλόλογο Γεράσιμο Αϊδινιώτη. ζητώντας τη συνεργασία του για την μεταγραφή της ομιλίας στην καθομιλουμένη, πράγμα που το θεώρησα απαραίτητο, για να μπορεί να την προσεγγίσει άνετα το πλατύ κοινό. Ο φίλος Γεράσιμος δέχτηκε με χαρά και εντελώς αφιλοκερδώς, την πρότασή μου, και έτσι προχωρήσαμε μαζί στα επόμενα. Από νέα έρευνα στις εφημερίδες της Χαλκίδας της περιόδου 1891-1893, εντόπισα μέσα από τις ειδησεογραφικές αναφορές τους και ένα άλλο μικρό κείμενο που είχε γράψει ο Άγιος ενώ βρισκόταν στην Κύμη. Πρόκειται για τον πρόλογο του θεολογικού του βιβλίου «Υποτύπωσις περί ανθρώπου», που εκδόθηκε το 1893, και που πιθανόν ένα μεγάλο μέρος του, γράφτηκε στην Κύμη. Το βιβλίο αυτό το βρήκα σχετικά εύκολα.

Ζήτησα στη συνέχεια από την κυρία Ροδάνθη Φλώρου την άδεια να δημοσιεύσω κάποιες από τις επιστολές του Αγίου, εξαιρώντας τυχόν προσωπικά στοιχεία, που περιείχαν. Αυτή, μετά από κάποιο δισταγμό είναι αλήθεια, μου έδωσε τελικά την άδεια. Της έδειξα άλλωστε, ποιες ήταν οι επιστολές που θα δημοσίευα.

Τελικά, το 2016, διαμορφώθηκαν όλες αναγκαίες οι προϋποθέσεις να βγει το μικρό βιβλίο «Ο Άγιος Νεκτάτιος στην Κύμη», μαζί και οι οικονομικές. Και βέβαια είμαι ευτυχής και για το αποτέλεσμα, αλλά και γιατί μια σχετικά μακρόχρονη διαδρομή από αλληλοσυνδεόμενα γεγονότα, που ίσως μερικοί τα θεωρήσουν συμπτώσεις, οδήγησε σε αυτό. Θέλω εδώ, και πριν κλείσω τη σύντομη αναφορά μου στο συγκεκριμένο βιβλίο, να τονίσω ότι αυτό, δεν είναι βιβλίο θεολογικό. Μπορεί βέβαια κάποιοι θεολόγοι να βρουν, ιδίως στην ομιλία «περί γυμναστικής», και να ανασύρουν, το θεολογικό βάθος, που είναι βέβαιο ότι θα υπάρχει στα γραφόμενα από τον Άγιο, όμως ο χαρακτήρας του βιβλίου είναι ιστορικός. Αυτός ήταν και ο στόχος μου όταν προχώρησα στην έκδοσή του: να τεκμηριωθεί ιστορικά η παρουσία και η δράση του Αγίου στην Κύμη, κυρίως τη διετία που προαναφέραμε.

-----

Eιδήσεις άρθρα σχετικά: 

από την ΝΕΑ Προοδευτική ΕΥΒΟΙΑ, 24/5/2024