Κρίσιμα ζητήματα περιβαλλοντικής νομοθεσίας από την εφαρμογή του Προγράμματος Antinero στα ελληνικά δάση (Σοφ. Παυλάκη)

Κρίσιμα ζητήματα περιβαλλοντικής νομοθεσίας από την εφαρμογή του Προγράμματος Antinero στα ελληνικά δάση

on 10/10/2024, dasarxeio.com

Σοφία Ε. Παυλάκη,
Δικηγόρος, ΜΔΕ Δασική & Περιβαλλοντική πολιτική,
υπ. Δρ. Παν/μίου Αιγαίου,
μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος & Βιωσιμότητας

* Εισήγηση στο πλαίσιο επιστημονικής ημερίδας με θέμα «Πρόγραμμα ANTINERO στα ελληνικά δάση: Νομικά και περιβαλλοντικά ζητήματα από την εφαρμογή του», που διοργάνωσε το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος, τη Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 2024 (ώρα 12:00-14:00), στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (Ακαδημίας 60).

Το πρόγραμμα Antinero προωθείται ως το πλέον ικανό εργαλείο για την προστασία των δασών μας από τις πυρκαγιές, στον αντίποδα ωστόσο της ακολουθούμενης πολιτικής, πληθαίνουν ολοένα οι φωνές που του καταλογίζουν αθρόα οικολογική υποβάθμιση και αφανισμό των δασών, χωρίς καν το πρόγραμμα να αποδεικνύεται ικανό ν’ αποτρέψει ακόμα και αυτές τις δασικές πυρκαγιές. Με βάση τις ίδιες τις προδιαγραφές του, το Πρόγραμμα Antinero θα έπρεπε να υποβάλλεται σε αυστηρότερο πλαίσιο περιβαλλοντικού ελέγχου και αξιολόγησης, με την εφαρμογή σε αυτό της διαδικασίας περιβαλλοντικής εκτίμησης που προβλέπει η Οδηγία 42/2001 και η κυα 107017/2006 (ΦΕΚ Β’ 1225), οι οποίες εφαρμόζονται σε όλα τα προγράμματα με σημαντικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον που αφορούν το σύνολο του δασικού χώρου της Επικράτειας, συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και εγκρίνονται από ορισμένη δημόσια αρχή και δεν αρκεί για την εφαρμογή του Antinero απλή δασοτεχνική μελέτη που εγκρίνουν τα κατά τόπους δασαρχεία για τα περιορισμένης κλίμακας δασοτεχνικά έργα που εκτελούν και για εργασίες ρουτίνας στα δάση με βάση το άρθρο 16 του ν. 998/1979 και το πδ/γμα 437/1981 περί δασοτεχνικών έργων. Ακόμα αυστηρότερη διαδικασία Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και προηγούμενος καθορισμός της δέουσας εκτίμησης των στόχων διατήρησης απαιτείται σε περίπτωση που το Antinero εφαρμόζεται σε δάση που αποτελούν και προστατευόμενους οικοτόπους.

Η βιομάζα των δασών (ξυλοαπόθεμα) όχι μόνο δεν είναι περιττή και επιζήμια για το δασικό περιβάλλον, αλλά θεωρείται καταλυτική για τη συμβολή της στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας του και στην υποβοήθηση ποικίλων φυσικών διεργασιών. Επομένως είναι ολέθριο να αφαιρείται και ν’ απομακρύνεται και μάλιστα με την ένταση και στο βαθμό που τούτο συντελείται με το Antinero. Το πρόγραμμα Antinero αντιμετωπίζει αντιεπιστημονικά το σύνολο των δασών της χώρας με τα ίδια κριτήρια, ενώ η Ελλάδα είναι μία χώρα με εκπληκτικές και έντονες διαφοροποιήσεις στο τοπίο, στο κλίμα και στο ανάγλυφό της που διαμορφώνουν καταλυτικά και τα δασικά της οικοσυστήματα. Με τον τρόπο που εφαρμόζεται το Antinero, συντελείται διαρκής καταστρατήγηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μάλιστα για προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ίδια. Δεν αποκλείεται επομένως η στοιχειοθέτηση πολιτικής, πειθαρχικής και ποινικής ευθύνης των αρμοδίων οργάνων της διοίκησης για παραβάσεις που αφορούν τη μη τήρηση ή την πλημμελή τήρηση της νομοθεσίας για την εκπόνηση, έγκριση και εφαρμογή του Antinero αλλά και από τη μη προσήκουσα εφαρμογή στο πεδίο ακόμα και αυτών των δασοτεχνικών μελετών που εκπονούνται, ενώ από τη βλάβη στο περιβάλλον είναι δυνατή η συνδρομή ακόμα και αστικής ευθύνης του Δημοσίου και περιβαλλοντικής ευθύνης. Επίσης ελέγχονται ως ακυρωτέες και ανακλητές οι διοικητικές πράξεις (εγκρίσεις, άδειες κ.λπ.) που εκδίδονται στο πλαίσιο του Antinero.

* Ο σύνδεσμος στο youtube με τις εισηγήσεις στην Ημερίδα «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ANTINERO ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΑΣΗ: Νομικά και περιβαλλοντικά ζητήματα από την εφαρμογή του» και η συζήτηση με το κοινό: https://youtu.be/omz88-cv4Yc

1. Γενικά

Το πρόγραμμα Antinero, προϋπολογισμού μισού δισεκατομμυρίου ευρώ, προωθείται σήμερα ως το πλέον ικανό εργαλείο για την προστασία των δασών μας από τις πυρκαγιές. Τούτο φάνηκε και από τις δηλώσεις του Πρωθυπουργού και του αρμόδιου Υπουργού μετά την καταστροφική πυρκαγιά του φετινού καλοκαιριού στη βορειοανατολική Αττική, οι οποίοι, στο ερώτημα όλων: «Ποια θα είναι η επόμενη μέρα;», ανέφεραν ως μία και μόνη λύση την εντατικοποίηση και τη γενίκευση της εφαρμογής του Antinero με την επέκτασή του σε ακόμα περισσότερα δάση καθώς και στην παραρρεμάτια βλάστηση, εν είδει πανάκειας για όλες τις συμφορές μας από την καταστροφή του δασικού περιβάλλοντος που συντελείται συστηματικά τα τελευταία κυρίως χρόνια.

Στον αντίποδα της ακολουθούμενης πολιτικής, πληθαίνουν ολοένα οι φωνές[1] του δασικού κόσμου, της επιστημονικής κοινότητας, των οικολογικών κινημάτων και εν γένει της κοινωνίας που καταλογίζουν στο Antinero αθρόα οικολογική υποβάθμιση και αφανισμό των δασών, χωρίς καν το πρόγραμμα να αποδεικνύεται ικανό ν’ αποτρέψει ούτε καν αυτές τις δασικές πυρκαγιές σύμφωνα με τη φιλόδοξη περιγραφή των στόχων του, ενώ σοβαρά ερωτήματα εγείρονται και σε σχέση με το αν πληρούνται, έστω και στοιχειωδώς, οι απαιτήσεις που τάσσει ο νόμος για την έγκριση των εργασιών που εκπονούνται στο πλαίσιο ενός προγράμματος όπως το Antinero.

Ενδεικτικά είναι στις ως άνω πρόσφατες φωτογραφίες τα σημάδια της υποβάθμισης σε διπλά καμένο δάσος της Αττικής, όπου εφαρμόστηκε το Antinero, τις οποίες μας έστειλε τις παραμονές της Ημερίδας επιστήμονας γεωπόνος που γνωρίζει καλά το συγκεκριμένο δάσος, όμως θέλησε να τηρηθεί η ανωνυμία του. Θεωρώ ωστόσο χρέος να μεταφέρω αυτούσια όσα κατέθεσε στο εναγώνιο μήνυμά του που συνόδευε τις φωτογραφίες, για τα οποία τον ευχαριστώ και με την ευκαιρία αυτή. Επειδή σκοπός της εισήγησης δεν είναι να στοχοποιήσει κανέναν δασάρχη, αλλά τις αστοχίες και τις πλημμέλειες του ίδιου του Antinero, έχουν αφαιρεθεί από τη μαρτυρία του τα στοιχεία που αφορούν τοπωνύμια και παραπέμπουν στο οικείο δασαρχείο:

«Καλημέρα σας,

Θα ήθελα να σας στείλω και δικές μου φωτογραφίες από το όρος «……» Αττικής. Δεν υπήρξε φέτος κάποια πυρκαγιά. Το βουνό βέβαια έχει διπλοκαεί το 2021 και το 2023, με αποτέλεσμα να μείνει μόνο ένα μικρό κομμάτι δάσους. Το θέμα είναι ότι και εκεί εφαρμόστηκε Antinero και αντί να σεβαστούν το οικοσύστημα, οδήγησαν σε μαζική ξήρανση των πεύκων. Όσο για τους θάμνους; Κόπηκαν σε μεγάλο βάθος και σε κάποιες περιπτώσεις τραυμάτισαν και τους εναπομείναντες κορμούς κοντά στη ρίζα με αποτέλεσμα να μην ξαναβλαστήσουν ποτέ.

Φυσικά κατέστρεψαν κάθε τι που αποτελούσε καταφύγιο για άγρια ζώα, διέλυσαν τα πετρώματα. Μάλιστα εκεί που υπήρχε έντονη βλάστηση, σε κάποια ρέματα, με τη δικαιολογία ότι περνούσε λεπτός χωματόδρομος, την αφαίρεσαν ολοκληρωτικά, με αποτέλεσμα με την πρώτη μεγάλη βροχή να ενδέχεται να υπάρξουν πλημμυρικά φαινόμενα στις κοντινές πεδιάδες…

Εν τω μεταξύ αξίζει να σημειωθεί ότι το 2023 είχε εφαρμοστεί Antinero και σε κομμάτια δάσους κοντά στη …… και παρ’ όλα αυτά κάηκαν ολοσχερώς. 

Αυτά από γενική άποψη. Εκεί που είχαν εφαρμόσει το πρόγραμμα, τα 2/3 των πεύκων εκατέρωθεν των χωματοδρόμων είναι πλέον ξερά. Αυτό μπορεί να οφείλεται άμεσα στο ότι με τις χιλιάδες πληγές και τους τραυματισμούς στους κορμούς από το Antinero σε συνδυασμό με την παρατεταμένη ξηρασία του Αυγούστου (στην οποία έκοβαν στο δάσος), τα δέντρα δεν άντεξαν σε αυτές τις σοβαρές καταπονήσεις. Από την άλλη μπορεί το πρόβλημα να οφείλεται έμμεσα στο ότι η ξαφνική ξηρασία που δημιουργήθηκε από την απώλεια της βλάστησης, ενδέχεται να συνετέλεσε στην αύξηση του πληθυσμού παθογόνων φλοιοφάγων εντόμων. Και για να είμαι ακριβής, τα ξερά πεύκα τα παρατήρησα μόνον όπου είχε εφαρμοστεί το Antinero.

Ενδεικτικές είναι οι φωτογραφίες τραβηγμένες στις 10/8/2024. Όχι δεν είναι σημεία όπου έπιασε πρόσφατα φωτιά… Είναι από το πρόγραμμα «προστασίας» και «καθαρισμού» των δασών ονόματι antinero. Δεν ξέρω βέβαια, αν η ονομασία έχει να κάνει με τον ίδιο τον Νέρωνα. Αλλά όπως πάει θα τον αναστήσουν οι ίδιοι και θα τον φέρουν στον τόπο μας προσεχώς με τη μορφή σύγχρονου εμπρηστή! Κάθε ένα μέτρο και από ένα ξεραμένο πεύκο! Και πού και πού ένα πεύκο που «ξανθαίνει» και περιμένει τον δρόμο του για τον Κάτω κόσμο μαζί με τα πορτοκαλί! Φοβερό! Παντού πληγές στους κορμούς! 

Από εκεί που περνούσα ανέκαθεν και μάλιστα ακόμα και πρόσφατα, πάντα εκείνο το κομμάτι είχε δροσιά. Τώρα; Καυτό άνεμο. Θα ήθελα να ξέρω: ποιος διέταξε να γίνουν εργασίες, μέσα στον καύσωνα μάλιστα, σε ένα από τα μοναδικά κομμάτια του ….. που έχουν απομείνει; Οι εργάτες έχουν λάβει ανάλογη εκπαίδευση, έτσι ώστε να μην γίνονται ζημιές στα δέντρα; Από τις εικόνες που φαίνονται δεν θα το έλεγα. Γιατί δεν έχει μείνει ούτε μια κουμαριά -εκεί που μάλιστα ήταν γεμάτο από αυτές- και γενικώς άλλος θάμνος ή άλλου είδους βλάστηση με εξαίρεση τα πεύκα; Τυχαίο σε τόσα χιλιόμετρα χωματόδρομο; Ξέρετε τι θα πει οικοσύστημα, βιοποικιλότητα;

Και κάτι τελευταίο: το πρόγραμμα αυτό όντως συμβάλλει στην προστασία των δασών ή μήπως στο να τα νεκρώνει και να τα μετατρέπει σε απέραντες βόμβες για φωτιά; Μήπως αυτή η ξαφνική -γεμάτη αγκάθια- αγάπη για τα δάση θα μπορούσε να είχε δοθεί για εξασφάλιση μόνιμης δύναμης δασοπυρόσβεσης στον τόπο μας και σε έργα ύδρευσης που εδώ και 50 χρόνια σκόπιμα δεν γίνονται; Οι αρμόδιοι το ξέρουν ή πάλι εθελοτυφλούν; Θα συνεχίσει η απέραντη καταστροφή; Δεν χωράει ο τόπος άλλες απώλειες! Κάθε δέντρο είναι σημαντικό και δεν είναι πειραματόζωο για το κέρδος των εργολάβων!».

2. Το Πρόγραμμα Antinero I, II και ΙΙΙ

Η πορεία υλοποίησης του Προγράμματος Antinero παρουσιάστηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2024, στο πλαίσιο Συνέντευξης Τύπου[2] που πραγματοποιήθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, κατά την οποία το Antinero προβλήθηκε ως το βασικό εργαλείο για την πρόληψη των πυρκαγιών και την προστασία των δασών, ενώ το Antinero ΙΙΙ ήταν ήδη σε πλήρη εξέλιξη σε πληθώρα περιοχών της χώρας. Σύμφωνα με τα επίσημα δεδομένα, το Antinero υλοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εκπονείται στο σύνολο των δασών της Επικράτειας βάσει μελετών δασοτεχνικών έργων[3] που εγκρίνονται από τις αρμόδιες δασικές αρχές.

Με βάση την επίσημη ονομασία του, το Antinero αποτελεί Πρόγραμμα και μάλιστα με σημαντικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, αφού σύμφωνα με τις προδιαγραφές του[4] στοχεύει στην απομάκρυνση του υπορόφου των δασών[5], στη δημιουργία αντιπυρικών ζωνών εντός δασικών οικοσυστημάτων και στη διενέργεια συναφών εργασιών στο εσωτερικό του δάσους. Σε αρκετές περιπτώσεις το Antinero εφαρμόζεται ακόμα και σε αυστηρά προστατευόμενες περιοχές για τις οποίες απαιτείται περιβαλλοντική εκτίμηση βάσει της Οδηγίας για τους οικοτόπους. Εκτός όμως από τις σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις του στα δασικά οικοσυστήματα το Antinero συγκεντρώνει και τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

– Έχει δημόσιο χαρακτήρα, αφού εκπονείται και εγκρίνεται από αρμόδια κρατική αρχή (Γενική Δνση Δασών & κατά τόπους δασαρχεία) για σκοπό προστασίας ενός δημόσιου αγαθού, όπως το δάσος

– Υπάγεται σε νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις της δασικής και περιβαλλοντικής, εθνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας

– Αφορά το σύνολο του δασικού χώρου της ελληνικής επικράτειας,

– Συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και

– Αφορά τον τομέα της δασοκομίας η οποία, κατά τον κορυφαίο Καθηγητή Σπύρο Ντάφη, συνίσταται στη σύμφωνη με τις αρχές της Δασικής Οικολογίας και της Επιστήμης της Δασολογίας διαχείριση των δασών, που κατατείνει στην προστασία και διατήρησή τους και στην αειφορική εκμετάλλευσή τους και επιτρέπει στο δάσος ν’ ανταποκρίνεται κατά τον πληρέστερο τρόπο στις ανάγκες της ανθρώπινης κοινωνίας[6], επομένως και στην αναντίρρητη ανάγκη του ανθρώπου για απόλαυση του πρασίνου και για τη διαβίωσή του μέσα σε περιβάλλον υγιεινό, ασφαλές και οικολογικά ισόρροπο, σύμφωνα και με το Συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στο περιβάλλον του άρθρου 24.

Ενόψει όλων αυτών των βαρυσήμαντων χαρακτηριστικών που συγκεντρώνει το Πρόγραμμα Antinero εγείρεται σοβαρός προβληματισμός, αν επαρκούν για την έγκριση και την υλοποίησή του οι δασοτεχνικές μελέτες που εκπονούν ιδιώτες εργολάβοι και εγκρίνουν οι κατά τόπους δασικές αρχές, ή αν θα έπρεπε ως πρόγραμμα με σημαντικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον που συγκεντρώνει όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά, να υποβάλλεται υποχρεωτικά σε διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης και αξιολόγησης, σύμφωνα με την προβλεπόμενη περιβαλλοντική νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την εθνική νομοθεσία που έχει τεθεί σε συμμόρφωσή της.

3. Δασοτεχνικά έργα και μελέτες

Ειδικότερα, ως Πρόγραμμα με ευρύτατο και καθολικό πεδίο εφαρμογής στο σύνολο των δασών της επικράτειας, αλλά και με σημαντικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον της χώρας, το Antinero μη νόμιμα θεωρείται ως απλό δασοτεχνικό έργο, για την περιβαλλοντική εκτίμηση του οποίου ακολουθείται διαφορετική, λιγότερο αυστηρή αδειοδοτική διαδικασία από εκείνη που επιβάλλει η περιβαλλοντική νομοθεσία. Άλλωστε, από τη συνδυαστική εφαρμογή του άρθρου 16 του ν. 998/1979[7] περί Δασοτεχνικών έργων και του πδ/τος 437/1981[8], που έχει εκδοθεί κατ’ εξουσιοδότησή του, προκύπτει ότι ο νόμος προσδιορίζει πολύ συγκεκριμένα ποια είναι τα έργα που θεωρούνται «δασοτεχνικά», για την εκτέλεση των οποίων αρκεί απλή δασοτεχνική μελέτη.

Αυτά είναι: α) Η δασική οδοποιία, δηλαδή μικρής κλίμακας δασικές οδεύσεις για να περνούν οχήματα της δασικής υπηρεσίας και όχι για κοινή ή άλλη χρήση, β) οι δασικές μεταφορικές εγκαταστάσεις και τα δασικά κτήρια, γ) η διευθέτηση χειμάρρων, δ) οι προστατευτικές αναδασώσεις, ε) οι εργασίες συντήρησης ορεινών βοσκοτόπων, στ) η τοποθέτηση πινακίδων, ζ) η κατασκευή υδατοδεξαμενών και η) οι επισκευές τεχνικών εγκαταστάσεων στα δάση, όπως φρεάτια, δασοφυλάκια κ.λπ. Βλέπουμε επομένως ότι το Antinero δεν περιλαμβάνεται στα ειδικά δασοτεχνικά έργα, για τα οποία ο νόμος προβλέπει ότι αρκεί να εκτελούνται με απλή δασοτεχνική μελέτη.

Ως «δασοτεχνικά έργα» νοούνται επομένως εκείνα που αφορούν την ανέγερση ή τη συντήρηση μιας πολύ συγκεκριμένης κατηγορίας κατασκευών και εγκαταστάσεων στα δάση και επιτρέπουν στις κατά τόπους δασικές αρχές να διεκπεραιώνουν με ασφάλεια το έργο τους. Εξ ορισμού επομένως είναι ασυμβίβαστη η έννοια του δασοτεχνικού έργου με το Πρόγραμμα Antinero, αφενός για τον λόγο ότι το ένα αποτελεί έργο και το άλλο πρόγραμμα, αλλά και επειδή είναι τελείως διαφορετικός ο σκοπός τους: των μεν δασοτεχνικών έργων: η διευκόλυνση του έργου της δασικής υπηρεσίας, του δε Antinero: η αντιπυρική θωράκιση των δασών της χώρας. Αλλά και η εμβέλεια της εφαρμογής τους διαφέρει ουσιωδώς, αφού τα μεν δασοτεχνικά έργα αφορούν αποκλειστικά και μόνο σημειακές επεμβάσεις εντός της περιορισμένης δικαιοδοσίας των κατά τόπους δασαρχείων, το δε Antinero αφορά το σύνολο των δασών της επικράτειας.

4. Οδηγία 2001/42/ΕΚ

Θα έπρεπε επομένως να εφαρμόζεται για το Antinero ένα αυστηρότερο πλαίσιο περιβαλλοντικού ελέγχου και αξιολόγησης, όπως η διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης που προβλέπει η Οδηγία 42/2001[9] και η κοινή υπουργική απόφαση 107017/2006 (ΦΕΚ Β’ 1225)[10] που έχει εκδοθεί για την ενσωμάτωσή της στην εθνική έννομη τάξη, οι οποίες εφαρμόζονται σε όλα τα προγράμματα με σημαντικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον που αφορούν το σύνολο του δασικού χώρου της Επικράτειας, συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και εγκρίνονται από ορισμένη δημόσια αρχή και δεν αρκεί για την εφαρμογή του Antinero απλή δασοτεχνική μελέτη που εγκρίνουν τα κατά τόπους δασαρχεία για τα περιορισμένης κλίμακας δασοτεχνικά έργα που εκτελούν και για εργασίες ρουτίνας στα δάση με βάση το πδ/γμα του 1981 περί δασοτεχνικών έργων.

Αρμόδια αρχή για την περιβαλλοντική εκτίμηση προγραμμάτων, σύμφωνα με την Οδηγία 42/2001, είναι η Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης του ΥΠΕΝ, ενώ είναι αξιοσημείωτο ότι η αρχή σχεδιασμού του Προγράμματος δεν επιτρέπεται κατά την Οδηγία να ταυτίζεται με την αρμόδια αρχή για την έγκρισή του, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σήμερα με το Antinero όπου η Γενική Δ/νση Δασών, που είναι η Αρχή Σχεδιασμού του προγράμματος, αποτελεί ταυτόχρονα και υπηρεσιακά προϊσταμένη Αρχή των κατά τόπους δασαρχείων που το εγκρίνουν(!), γεγονός που συνιστά παραβίαση και των αρχών της διαφάνειας της διοικητικής δράσης, της αμεροληψίας και της χρηστής διοίκησης ως εκφράσεων της συνταγματικά κατοχυρωμένης αρχής του Κράτους δικαίου.

Αναλυτικά, υπό τον όρο «εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων» αποδίδεται η διαδικασία προσδιορισμού και αξιολόγησης των δυνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον από την υλοποίηση έργων, δραστηριοτήτων, σχεδίων και προγραμμάτων που σχετίζονται με ένα σύνθετο πλέγμα κανόνων που ακολουθείται για την αδειοδότηση ή την έγκρισή τους. Με τη διαδικασία της εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, στο πλαίσιο και των αρχών της πρόληψης και της προφύλαξης, επιδιώκεται από το δίκαιο η διασφάλιση ότι η προς υλοποίηση επενέργεια στο περιβάλλον εναρμονίζεται, σε όλα τα στάδια της εκπόνησής της, με τη θεμελιώδη συνταγματική αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης και του περιβαλλοντικού κεκτημένου καθώς και με τις αρχές που απορρέουν από το προληπτικό σκέλος του θεσμού της περιβαλλοντικής ευθύνης από επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο περιβάλλον.

Για τα μεν έργα και τις δραστηριότητες που ενδέχεται να έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον απαιτείται εκπόνηση μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) και απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) ή πρότυπες περιβαλλοντικές δεσμεύσεις (ΠΠΔ) σύμφωνα με την Οδηγία 92/2011[11] (υα 1958/2012)[12], για δε τα Σχέδια και τα Προγράμματα που ενδέχεται να έχουν επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, όπως εν προκειμένω το Antinero, η Οδηγία 42/2001 καθιερώνει υποχρέωση παρακολούθησης των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων με την υποβολή τους σε διαδικασία περιβαλλοντικού προελέγχου[13], προκειμένου η αρμόδια αρχή, αφού διαπιστώσει σημαντικές επιπτώσεις τους στο περιβάλλον, να τα υποβάλει περαιτέρω και σε στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση (ΣΠΕ)[14], δηλαδή σε διαδικασία αυξημένης περιβαλλοντικής εκτίμησης και διαχείρισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του προγράμματος, που κατατείνει στη διασφάλιση ότι υπάρχει υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος και ότι τα περιβαλλοντικά ζητήματα λαμβάνονται υπόψη κατά την εκπόνηση, την έγκριση και την εφαρμογή των εν λόγω προγραμμάτων από τα Κράτη μέλη[15].

Η παρακολούθηση αυτή επιτυγχάνεται κυρίως μέσω Ετήσιων Εκθέσεων και της Συγκριτικής Έκθεσης που οφείλουν να εκπονούνται για τα προγράμματα αυτά με βάση την Οδηγία 42/2001.

Τα δημόσια επομένως προγράμματα που καλύπτονται από την οδηγία υπόκεινται σε περιβαλλοντική εκτίμηση κατά την εκπόνησή τους και πριν την έγκρισή τους[16], η οποία προβλέπει μια διαδικασία με επιμέρους στάδια που περιλαμβάνουν: α) διερεύνηση του βαθμού και της έντασης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκύπτουν από το πρόγραμμα, β) εκπόνηση μελέτης για τις ενδεχόμενες σημαντικές επιπτώσεις του προγράμματος στο περιβάλλον, γ) δημόσια διαβούλευση και συμμετοχή φορέων και πολιτών, δ) αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της περιβαλλοντικής εκτίμησης, ε) λήψη απόφασης, στ) προσδιορισμό μέτρων για την αντιμετώπιση και τον έλεγχο των σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων του προγράμματος, και ζ) παροχή πληροφοριών σχετικά με την απόφαση που λαμβάνεται μετά την ολοκλήρωση της αναγκαίας εκτίμησης[17].

Ειδικά η σχετική περιβαλλοντική μελέτη πρέπει απαραιτήτως να αναφέρει: α) το περιεχόμενο του προγράμματος, τους βασικούς στόχους και τις συνδέσεις του με άλλα σχετικά προγράμματα, β) την υφισταμένη περιβαλλοντική κατάσταση και την αναμενόμενη εξέλιξή της σε περίπτωση που  δεν εφαρμοζόταν το πρόγραμμα, γ) τυχόν υφιστάμενα περιβαλλοντικά προβλήματα και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από το πρόγραμμα, ιδίως όσον αφορούν ζώνες του δικτύου Natura[18], δ) τα προβλεπόμενα μέτρα για την πρόληψη, τον περιορισμό και την αντιστάθμιση τυχόν σημαντικών δυσμενών επιπτώσεων στο περιβάλλον, ε) περιγραφή της μεθόδου διενέργειας της εκτίμησης, και στ) προβλεπόμενα μέτρα ελέγχου.

Στην περίπτωση υλοποίησης προγραμμάτων σε περιοχές δασικού χαρακτήρα που αποτελούν ταυτόχρονα και προστατευόμενους οικοτόπους, απαιτείται ευθέως Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΣΠΕ)[19] από την οδηγία 42/2001 και να έχει προηγουμένως καθορισθεί η δέουσα εκτίμηση των στόχων διατήρησής τους που θέτει η Οδηγία για τους οικοτόπους, η οποία μάλιστα απαιτεί όχι απλώς πρόβλεψη αλλά πλήρη διασφάλιση ότι το εκπονούμενο Πρόγραμμα δεν θα έχει δυσμενείς επιπτώσεις στο οικείο φυσικό περιβάλλον[20].

Σύμφωνα περαιτέρω με την Οδηγία 42/2001 και την ΚΥΑ ενσωμάτωσής της, το προκαταρκτικό πρόγραμμα και η περιβαλλοντική μελέτη τίθενται σε διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης και σε γνώση των λοιπών αρχών και του κοινού που πρέπει να έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις τους για το πρόγραμμα πριν την έγκρισή του και εντός πρόσφορου προς τούτο χρονικού πλαισίου. Οι δε απόψεις που εκφράζονται και τα αποτελέσματα της διαβούλευσης λαμβάνονται υποχρεωτικά υπόψη από την αρμόδια αρχή στο επόμενο στάδιο της εκπόνησης του προγράμματος, πριν την έγκρισή του.

Αναλυτικά στο πεδίο εφαρμογής[21] της Οδηγίας 42/2001 υπάγονται προγράμματα, καθώς και οι επεκτάσεις και τροποποιήσεις τους, που:

– Ενδέχεται να έχουν σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις

– Έχουν εκπονηθεί ή/και εγκριθεί από αρμόδια αρχή και υπόκεινται σε νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις

– Συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση[22]

– Αφορούν δράσεις σε εθνικό, περιφερειακό ή και τοπικό επίπεδο

– Καθορίζουν το πλαίσιο για την περαιτέρω χορήγηση αδειών ή εγκρίσεων έργων και εργασιών και

– Αφορούν συγκεκριμένους τομείς μεταξύ των οποίων η δασοκομία, που συνίσταται, όπως είδαμε, στη σύμφωνη με τις αρχές της Δασικής Οικολογίας και της Δασολογίας διαχείριση του δάσους που κατατείνει στην αειφορική εκμετάλλευση και στην προστασία του προς το συμφέρον των ανθρώπινων κοινωνιών και περιλαμβάνει κυρίως τις ακόλουθες εργασίες: φυτεύσεις, αναδασώσεις, αραίωση και συντήρηση της δασικής βλάστησης, υλοτομίες, κλαδεύσεις, παραγωγή ξυλείας, συλλογή φυσικών δασικών υλικών και έργα προστασίας από τις πυρκαγιές, ακριβώς δηλαδή το αντικείμενο του Antinero.

Εφαρμόζεται επομένως η Οδηγία 42/2001 σε κάθε Πρόγραμμα που συγκεντρώνει όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά τα οποία προσιδιάζουν απόλυτα στα βασικά χαρακτηριστικά του Προγράμματος Antinero που, ως εκ τούτου, θα έπρεπε να υποβάλλεται δεσμευτικά σε διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης σύμφωνα με την Οδηγία 42/2001 και όχι σε απλές δασοτεχνικές μελέτες, όπως γίνεται σήμερα.

Κρίσιμo ως εκ τούτου παραμένει και το ερώτημα, αν στο πλαίσιο του προγράμματος Antinero συντελούνται και απαγορευμένες κατατμήσεις του αρχικού έργου (ΣτΕ 2783/2014 κ.ά.), αφού το πρόγραμμα σχεδιάζεται μεν για το σύνολο των δασών της χώρας, στη συνέχεια όμως διασπάται στις επιμέρους δασικές αρχές και καταλήγει να εκπονείται με απλές δασοτεχνικές μελέτες. Έτσι όμως παρακάμπτεται η τήρηση της αυστηρότερης προβλεπομένης διαδικασίας περιβαλλοντικής εκτίμησης και αδειοδότησης που επιτρέπει τη συνθετική εξέταση και τη συνολική εκτίμηση των σωρευτικών συνεπειών και επιπτώσεων του όλου ενιαίου έργου, όταν αυτό εγκυμονεί στη βασική σύλληψή του δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον, όπως η αφαίρεση και απομάκρυνση του υπορόφου του συνόλου των δασών που συνελείται στο πλαίσιο του Antinero.

5. Οικοσυστημική λειτουργία των δασών

Μάλιστα, το ίδιο το Πρόγραμμα Antinero (ΑΔΑ: 6Β0ΦΗ-ΤΟ1, Παράρτημα Ι) προβλέπει ότι ο φορέας υλοποίησής του οφείλει να τηρεί την ενωσιακή και εθνική νομοθεσία κατά την εκτέλεσή του κάτι το οποίο, ωστόσο, βλέπουμε πως ουδόλως συμβαίνει!

Ενδεικτικά αναφέρεται καταγγελία που ετέθη υπόψη μας από την «Οικολογική Κίνηση Πάτρας» σχετικά με εκτεταμένη αποψίλωση με βαρέα οχήματα που εξαφάνισαν κάθε ίχνος δασικής βλάστησης για τη διάνοιξη ευρύτατης ζώνης σε αυστηρά προστατευόμενη περιοχή του δικτύου Natura αρμοδιότητας ορισμένου δασαρχείου της Δυτικής Ελλάδος, όπως φαίνεται στη σχετική φωτογραφία:

Πρόκειται για οικότοπο μεγάλης οικολογικής σημασίας, ο οποίος είχε καταστραφεί κατά τις φονικές πυρκαγιές του 2007 και έκτοτε προσπαθεί να ανακάμψει, για τον οποίο μάλιστα το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει δεχτεί, με την ad hoc απόφασή του 1984/2017, ότι:

«Απαγορεύονται επεμβάσεις στο οικοσύστημά του με ερπυστριοφόρα και άλλα βαρέα οχήματα, η δε απομάκρυνση της βιομάζας, η οποία αποτελεί συχνά μια αναγκαιότητα στο πλαίσιο αποκατάστασης περιοχών που επλήγησαν από δασικές πυρκαγιές, θα πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση και υπό το πρίσμα συνολικής οικολογικής διαχείρισης» καθώς και ότι: «Ανάπτυξη υλοτομικών εργασιών είναι επιτρεπτή μόνον εφ’ όσον λαμβάνει υπ’ όψη τη φυσική αναγέννηση, στην οποία δίδεται προτεραιότητα σε μία προστατευόμενη περιοχή όπως η συγκεκριμένη, η δε διαχείριση του δάσους πρέπει να βασίζεται σε εγκεκριμένες από τις αρμόδιες υπηρεσίες μελέτες και επιστημονικά ενδεδειγμένες μεθόδους και στη λήψη μέτρων για την αποτροπή των αρνητικών επιπτώσεων που θα μπορούσαν να προκληθούν από αποσπασματικού χαρακτήρα χειρισμούς που δεν εντάσσονται σε συνολικό σχεδιασμό των μέτρων αντιμετώπισης και διατήρησης των τύπων των οικοτόπων της περιοχής». Επίσης κρίθηκε ότι: «Η καθ’ ολοκληρία μηχανοποίηση των εργασιών υλοτομίας, μετατόπισης και μεταφοράς του ξυλώδους όγκου από το δάσος είχε ως αποτέλεσμα τη σχεδόν ολική καταστροφή της φυσικής του αναγέννησης και την καταστροφή και αλλοίωση κάθε μικροπεριβαλλοντικής κατάστασης που δημιουργήθηκε μετά την πρώτη αναβλάστηση, ζητήθηκε δε να σταματήσει η ανεξέλεγκτη μηχανοποίηση των εργασιών υλοτομίας και η χρησιμοποίηση ερπυστριοφόρων μηχανημάτων και να εκμεταλλευθεί ο εργολάβος μόνο το υπάρχον οδικό δίκτυο αποφεύγοντας την ανεξέλεγκτη δημιουργία δρόμων και δρομίσκων οπουδήποτε τον εξυπηρετούσε».

Και ενώ η διοίκηση έχει υποχρέωση συμμόρφωσης με τις αποφάσεις της Δικαιοσύνης, καμία από αυτές τις σοφές υποδείξεις για το πολύτιμο αυτό οικοσύστημα δεν τηρήθηκε κατά την εφαρμογή σε αυτό του προγράμματος Antinero…

Καθίσταται επομένως σαφές ότι είναι απαραίτητη η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας και της βιωσιμότητας των δασών, όπου κάθε φυσική διεργασία και κάθε στοιχείο που τα συναποτελεί έχει έναν ρόλο μοναδικό και πολύτιμο που αν προσβληθεί, κινδυνεύει να διαταραχθεί ολόκληρο το δασικό οικοσύστημα.

6. Η πολύτιμη υπόροφη βλάστηση και η βιομάζα των δασών

Η βιομάζα των δασών (δηλαδή το ξυλοαπόθεμα) την οποία η ηγεσία του ΥΠΕΝ έχει δαιμονοποιήσει και της έχει κηρύξει ανηλεή πόλεμο τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο δεν είναι περιττή και επιζήμια για το δασικό περιβάλλον, αλλά θεωρείται καταλυτική για την πολύτιμη συμβολή της στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας του δάσους και στην υποβοήθηση ποικίλων και απολύτως απαραίτητων φυσικών διεργασιών που επιτελούνται σε αυτό. Χαρακτηριστικά προς τούτο αναφέρομαι και πάλι στον Σπύρο Ντάφη, ο οποίος στο έργο του «Εφηρμοσμένη Δασοκομική» σημειώνει ότι:

«Ο υπόροφος των δασών αποτελεί ένα τέλειο φυσικό εργαστήριο όπου το καθετί είναι αναγκαίο και πολύτιμο για τη σπουδή της ροής ενέργειας και ανακύκλωσης των θρεπτικών στοιχείων και για την έρευνα της δομής και της εξέλιξής της σε μία φυσική κατάσταση ανεπηρέαστη από τον άνθρωπο[23]».

Επομένως είναι ολέθριο για το δάσος να αφαιρείται και ν’ απομακρύνεται η βιομάζα του και μάλιστα με την ένταση και στο βαθμό που τούτο συντελείται με το Antinero.

Στον υπόροφο των δασών αναπτύσσεται κυρίως η ζωή και η μοναδική σε πλούτο και οικολογική αξία βιοποικιλότητα του δάσους: η χαμηλή βλάστηση, τα βότανα, τα αγριολούλουδα, τα φρύγανα, ξύλα και φύλλα που αποσπώνται απ’ τους κορμούς και σαπίζουν στο χώμα υποβοηθώντας την ανάπτυξη μυριάδων μικροοργανισμών και διεργασιών, μανιτάρια, σπόροι και άλλα πολύτιμα στοιχεία που συγκρατούνται στο χώμα και στο έδαφος, μαζί με την απαραίτητη σκίαση, την υγρασία, τη δροσιά, αλλά και τα έντομα, τα ερπετά, τα ζώα, τα πουλιά, τα ενδιαιτήματα και τις φωλιές τους. Όλα αυτά τα στοιχεία που συναποτελούν το προστατευόμενο από τη νομοθεσία δασικό οικοσύστημα και που αν αφεθούν ανενόχλητα, θα δώσουν σε λίγα χρόνια το νέο δάσος, καταργούνται βίαια με το Antinero με καταστροφικά αποτελέσματα, αφού το πρόγραμμα υλοποιείται χωρίς καμία ενδεδειγμένη επιστημονική μελέτη και σχεδιασμό, θεωρώντας το δάσος ως πηγή διαρκούς πλουτισμού από την εκμετάλλευση της βιομάζας και της ξυλείας που προκύπτει από τους καθαρισμούς και τις αθρόες υλοτομίες.

Αποψιλώνοντας το δάσος με το Antinero, τα δέντρα χάνουν και την πυκνότητα και την ευστάθειά τους, οπότε με τις επικείμενες βροχές δεν θα μπορούν πλέον να συγκρατήσουν τα νερά που θα συμπαρασύρουν και τα τελευταία ζωτικά στοιχεία του εδάφους και της βιοποικιλότητας, πλημμυρίζοντας κοντινούς οικισμούς και καλλιέργειες. Πέραν αυτού, το πρόγραμμα Antinero αποδεικνύεται και εντελώς ασύνδετο με τον ισχύοντα αντιπυρικό σχεδιασμό, αφού το επίσημα ακολουθούμενο δόγμα της πυροσβεστικής υπηρεσίας για τις δασικές πυρκαγιές είναι να μην καούν άνθρωποι και περιουσίες. Τούτο σημαίνει ότι το δάσος εγκαταλείπεται στη φωτιά την οποία η πυροσβεστικές δυνάμεις περιμένουν κατά κανόνα στην άσφαλτο χωρίς να επεμβαίνουν στο δάσος και χωρίς να χρησιμοποιούν τους δρόμους και τις ευρύτατες ζώνες που διανοίγονται για τούτο με το Antinero…[24] Προς τι επομένως η θυσία της βλάστησης και της βιοποικιλότητας για τη διάνοιξη ζωνών που τελικά δεν χρησιμοποιούνται στην ώρα του κινδύνου και της ύψιστης ανάγκης;

7. Ισοπεδωτική αντίληψη του δασικού χώρου

Ακόμα μία σοβαρή αστοχία του προγράμματος Antinero, στη σύλληψη και στην εφαρμογή του, έγκειται στο γεγονός ότι αντιμετωπίζει αντιεπιστημονικά το σύνολο των δασών της χώρας με τα ίδια κριτήρια, προβλέποντας στις βασικές προδιαγραφές του επαχθείς δράσεις στο δασικό περιβάλλον οριζοντίως και αδιακρίτως για το σύνολο των δασών της επικράτειας, ενώ γνωρίζουμε ότι η Ελλάδα είναι μία χώρα με εκπληκτικές και έντονες διαφοροποιήσεις στο τοπίο, στο κλίμα και στο ανάγλυφό της που διαμορφώνουν καταλυτικά και τα δασικά της οικοσυστήματα.

* Βλ. Κατάλογο Διαχειριστικών Μελετών του Antinero, εδώ: [Τμήματα-Διαχειριστικών-Μελετών_27_2_2024]

Αρκεί μια ματιά στον Χάρτη[25] των περιοχών όπου εφαρμόζεται το Antinero, για να διαπιστώσει κανείς πόσο ισοπεδωτικά εκπονείται το πρόγραμμα, με απαράλλαχτες προδιαγραφές, σε δεκάδες δάση σε κάθε περιοχή της χώρας. Απαιτείται επομένως διαφορετική αντιμετώπιση των δασών κάθε περιοχής, προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητές τους, η οποία όμως δεν μπορεί να συντελεστεί με απλή μελέτη δασοτεχνικού έργου, αλλά μόνο κατόπιν ειδικής περιβαλλοντικής μελέτης αυξημένης προστασίας της φύσης, που καθιερώνει η κείμενη περιβαλλοντική μας νομοθεσία.

Είναι πραγματικά απορίας άξιον πώς το πρόγραμμα αυτό σχεδιάστηκε από δασολόγους και δασοπόνους και εκπονείται από τις δασικές υπηρεσίες της χώρας, ενάντια σε κάθε έννοια μέριμνας και σεβασμού προς το αγαθό του δάσους και τις θεμελιώδεις αρχές της δασικής προστασίας και διαχείρισης που διδάσκεται το δασικό προσωπικό στις σχολές του!

Είναι επίσης ξεκάθαρο ότι με τον τρόπο που εφαρμόζεται το Antinero, συντελείται μια διαρκής καταστρατήγηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μάλιστα για προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ίδια!

8. Ζητήματα και μορφές ευθύνης

Πέραν αυτών, δεν αποκλείεται η στοιχειοθέτηση πολιτικής, πειθαρχικής και ποινικής ευθύνης των αρμοδίων οργάνων της διοίκησης για παραβάσεις που αφορούν τη μη τήρηση ή την πλημμελή τήρηση της νομοθεσίας για τη διαδικασία εκπόνησης, έγκρισης και εφαρμογής του Antinero αλλά και από τη μη προσήκουσα εφαρμογή στο πεδίο ακόμα και αυτών των δασοτεχνικών μελετών που εκπονούνται, ενώ από τη βλάβη στο περιβάλλον είναι δυνατή η συνδρομή ακόμα και αστικής ευθύνης του Δημοσίου προς αποζημίωση για πράξεις και παραλήψεις των οργάνων του στο πλαίσιο της εφαρμογής του Antinero καθώς επίσης και περιβαλλοντικής ευθύνης κατά το πδ/γμα 148/2009[26] και τις διατάξεις του ν. 1650/1986[27]. Επίσης ελέγχονται ως ακυρωτέες και άμεσα ανακλητές οι διοικητικές πράξεις (εγκρίσεις, άδειες κ.λπ.) που εκδίδονται στο πλαίσιο του Antinero λόγω των παραβάσεων που συντελούνται κατά την εφαρμογή του.

9. Επιστασία και επιτήρηση

Ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα, που άπτεται και της δασικής νομοθεσίας, αφορά το γεγονός ότι, αφού οι εργασίες του Antinero συντελούνται στο δασικό περιβάλλον, απαιτείται σε κάθε στάδιο της εκτέλεσής τους να γίνονται με την παρουσία και τη διαρκή επίβλεψη των δασικών υπαλλήλων, οι οποίοι θα πρέπει να επιτηρούν ποια και πόσα δέντρα κλαδεύονται ή υλοτομούνται και πώς, σε ποια σημεία γίνονται καθαρισμοί, αν τηρούνται οι όροι της όποιας μελέτης ή όχι.

Αντ’ αυτού σήμερα, με τον τρόπο που παρατηρείται ότι γίνονται οι καθαρισμοί και οι αποψιλώσεις με το Antinero, είναι αμφίβολο αν οι δασικές υπηρεσίες -λόγω και της τραγικής υποστελέχωσής τους- παρίστανται με τους υπαλλήλους τους επί τόπου στο δάσος, την ώρα που οι εργασίες εκτελούνται από εργολάβους και τα συνεργεία τους, που στερούνται οποιασδήποτε γνώσης δασολογίας και οικολογίας, με αποτέλεσμα να καταστρέφονται τα δάση και η βιοποικιλότητα, οπουδήποτε επιχειρούν…

Προσωπικά έχω υπόψη ακόμα και περίπτωση δασαρχείου όπου το σύνολο των απασχολουμένων στο συνεργείο που προσελήφθη από τον εργολάβο για τους καθαρισμούς ήταν αλλοδαποί εργάτες με τους οποίους οι δασικοί υπάλληλοι δεν μπορούσαν καν να επικοινωνήσουν, αφού ουδείς γνώριζε τη γλώσσα του άλλου, προκειμένου να τους δώσουν οδηγίες για την ενδεδειγμένη κοπή των δέντρων και τους αναγκαίους καθαρισμούς στο πλαίσιο της εφαρμογής του Antinero!

Αντιμέτωποι με αυτή τη σύγχρονη δασική Βαβέλ, εύκολα κατανοούμε ότι η σύλληψη και η εφαρμογή του Antinero έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τους κανόνες της δασικής οικολογίας και της βιώσιμης διαχείρισης των δασών που διδάσκονται οι δασολόγοι και οι δασοπόνοι μας, που στελεχώνουν τις δασικές αρχές της χώρας κατά τη διάρκεια των βασικών σπουδών τους. Με βεβαιότητα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η εφαρμογή του προγράμματος Antinero από τα κατά τόπους δασαρχεία, σε μεγάλο βαθμό, συντελείται σήμερα αποκλειστικά και μόνο λόγω του ότι η ίδια η προϊσταμένη τους αρχή προωθεί το πρόγραμμα επιτακτικά καθώς και επειδή, αυτή τη στιγμή, το Antinero είναι ο μόνος τρόπος να λάβουν τα δασαρχεία κάποια αξιόλογη χρηματοδότηση για την εν γένει δράση και το έργο τους από το αρμόδιο υπουργείο.

10. Αντιφάσεις και προσχήματα

Κατά τα άλλα, το πρόγραμμα Antinero επιτρέπει ευρύτατη και επαχθέστατη επέμβαση στα δάση και μολονότι ως σκοπός του αναφέρεται η αειφόρος χρήση των πόρων, η ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή και η διατήρηση της βιοποικιλότητας, έχει δυστυχώς καταφέρει ακριβώς το αντίθετο: Τον αφανισμό των φυσικών πόρων του δάσους μέσω της αποψίλωσής του, την απομείωση και την υποβάθμιση του δάσους καθιστώντας το ένα περιβάλλον εντελώς ευάλωτο στην κλιματική αλλαγή, και την άγρια καταστροφή της βιοποικιλότητάς του.

Εντελώς παραπλανητικά έχει υπαχθεί το Πρόγραμμα Antinero και στον Τίτλο Δράσης «Εθνικό σχέδιο αναδάσωσης», αφού όχι μόνο δεν συντελούνται στο πλαίσιό του δράσεις αναδάσωσης, αλλά βλάπτει σοβαρά και αυτά τα ήδη εναπομείναντα δάση! Αντιθέτως, η ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή, που φέρεται να επιδιώκει το πρόγραμμα Antinero, επιτυγχάνεται μέσω της βιώσιμης διαχείρισης των υφισταμένων δασών και της δημιουργίας νέων, σύμφωνα με τον Κανονισμό 841/2018 της ΕΕ, για την εφαρμογή του οποίου το αρμόδιο υπουργείο δεν έχει κάνει ως τώρα τίποτα, αν και απειλούνται βαριές κυρώσεις για τη χώρα.

11. Μεταφορά και πορεία των κονδυλίων

Ένα ακόμα αξιοσημείωτο ερώτημα με σοβαρές νομικές προεκτάσεις αφορά στα κριτήρια με τα οποία η κυβέρνηση μετέφερε στο πρόγραμμα Antinero το σύνολο σχεδόν των πιστώσεων του κρατικού προϋπολογισμού που είχαν διατεθεί, ήδη από τα τέλη του 2020, για το «Εθνικό σχέδιο αναδασώσεων» το οποίο δεν υπάρχει καμία ενημέρωση και προοπτική, αν τελικά θα υλοποιηθεί ποτέ, παρ’ όλο που η αναδάσωση αναγνωρίζεται από τον νόμο ως δημόσια ωφέλεια (άρθ. 43 ν. 998/1979) και θεωρείται παγίως από τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας ως σοβαρός λόγος δημοσίου συμφέροντος που καθιστά ανακλητή κάθε πράξη που εμποδίζει την πραγμάτωσή της (ΣτΕ 2976/1998) και κατισχύει κάθε άλλου λόγου δημοσίου συμφέροντος (ΣτΕ 4665/1996).

Αξιοσημείωτο, όσον αφορά τον τρόπο διαχείρισης και τις διαδρομές των σχετικών κονδυλίων, είναι ότι υπήρξε ακόμα και περίπτωση που εγκρίθηκε πίστωση 70,5 εκατ. ευρώ μέσω του Antinero για το έργο «Εξοικονόμηση Ενέργειας σε Επιχειρήσεις – Αλλάζω Συσκευή»[28] που όμως αφορά την ενεργειακή αναβάθμιση του κτηριακού αποθέματος της χώρας, δηλαδή αντικείμενο εντελώς άσχετο με το Antinero, χωρίς να γνωρίζουμε αν θα δώσει ποτέ κανείς κάποια εξήγηση για το πώς έγινε αυτό!

12. Αστοχία και περιβαλλοντική υποβάθμιση

Εκτενείς περιοχές στις οποίες εφαρμόστηκαν συστηματικοί καθαρισμοί με το Antinero αποτεφρώθηκαν φέτος στην Αττική και αλλού, γεγονός που αποδεικνύει ότι το πρόγραμμα δεν προσφέρει ούτε καν αυτή την ίδια την αντιπυρική θωράκιση που πρεσβεύει για τα δάση, αλλά τα εκθέτει και σε σειρά άλλων κινδύνων οικολογικής υποβάθμισης πέρα από την ίδια την πυρκαγιά.

Στις δεκάδες μαρτυρίες φορέων και πολιτών που ετέθησαν υπόψη μας τις τελευταίες ημέρες ενόψει της ημερίδας, σχετικά με τις επαχθέστατες επεμβάσεις του Antinero σε δάση ακόμα και σε περιοχές που κάηκαν μετά την εφαρμογή του, καταθέτω και την προσωπική μου εμπειρία από την επίσκεψή μου, πέρσι την άνοιξη, σε περιοχή της ΒΑ Αττικής που τελικά κάηκε ολοσχερώς το καλοκαίρι, χωρίς το Antinero να καταφέρει να αποτρέψει, έστω και κατ’ ελάχιστον, την πύρινη καταστροφή… Με βάση την εικόνα που διαπίστωσα στην περιοχή πριν καεί, τα συνεργεία είχαν επέμβει, προφανώς με βαριά οχήματα, όπως φαινόταν από τα ίχνη ερπύστριας στο έδαφος, και είχαν εφαρμόσει το Antinero έχοντας αποψιλώσει μια ρεματιά και το δάσος εκατέρωθεν του δρόμου. Σε κάποια σημεία, όπου μάλλον λόγω της έντονης κλίσης δεν μπορούσε να ελιχθεί το όχημα, είχε πατήσει πάνω σε νεαρά δέντρα και τα είχε διαλύσει ή τα είχε λυγίσει μέχρι τη γη και τα είχαν εγκαταλείψει έτσι, το ένα πεσμένο πάνω στο άλλο, χωρίς να τα βοηθήσουν να σταθούν ξανά… Τα δέντρα αυτά, ακόμα και αν δεν καίγονταν το καλοκαίρι, ήταν καταδικασμένα να ξεραθούν και να πεθάνουν στην κατάσταση που τα είχαν φέρει, αν και ήταν ως τότε υγιέστατα. Στην υπόλοιπη έκταση, που την είχαν «καθαρίσει», τα δέντρα είχαν μείνει με απογυμνωμένους τελείως τους κορμούς τους και ό,τι υπήρχε κάτω από τα κλαδιά τους είχε τελείως αφαιρεθεί. Μπορούσες να δεις από τη μια άκρη του δάσους στην άλλη ανάμεσα από τους κορμούς… Ένα θέαμα απόκοσμο και αποκαρδιωτικό ως εικόνα «δάσους», που μόνο δάσος δεν θύμιζε πια… Αυθόρμητα μου ήρθαν στη σκέψη τα σοφά λόγια του Πατροκοσμά του Αιτωλού -πιο επίκαιρα από ποτέ: «Οι άνθρωποι θα γίνουν πτωχοί, επειδή δεν θα έχουν αγάπη στα δέντρα…!».

13. Η κατώτερη μορφή σχέσης με τη Φύση, η εκμετάλλευση!

«Η αστική ή η “αξιοποιημένη” Ελλάδα δεν απόμεινε παρ’ η κατώτερη μορφή σχέσης με τη Φύση, η εκμετάλλευση!», είχε πει ο σπουδαίος Δημήτρης Πικιώνης, διαπίστωση που δυστυχώς επιβεβαιώνεται απόλυτα σε ό,τι αφορά τη σχέση και του σημερινού ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον.

Κοινή διαπίστωση είναι πως, στην εποχή μας, το δάσος εργαλειοποιείται συστηματικά ως πηγή εμπορεύσιμων στοιχείων από εργολάβους και ξυλεμπόρους, ενάντια στο Σύνταγμα και τη δασική νομοθεσία που ορίζουν ότι τα δάση συνιστούν «εθνικό κεφάλαιο» και θεμελιώδες στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος και του ζωτικού χώρου του ανθρώπου για την προστασία του οποίου το κράτος έχει υποχρέωση να λαμβάνει όλα τα πρόσφορα και αναγκαία μέτρα. Κάθε χρόνο καίγονται πολύτιμα, μοναδικά δασικά οικοσυστήματα και αμέσως μετά πάνω στις στάχτες τους, ξεκινάει ο χορός των εκατομμυρίων για επενδύσεις αποκατάστασης που δίνονται μέσα από ένα θολό καθεστώς απευθείας αναθέσεων χωρίς λογοδοσία και χωρίς τήρηση έστω και του στοιχειώδους νομοθετικού πλαισίου για το περιβάλλον, τα έργα και τον ανταγωνισμό.

Το Πρόγραμμα Antinero αποτελεί ξεκάθαρα μία έκφραση αυτής της καταστροφικής αντίληψης του δάσους ως αποκλειστικά οικονομικού μεγέθους προς εκμετάλλευση, που επικρατεί στον τρόπο που λαμβάνονται αποφάσεις για τα δάση μας από το αρμόδιο υπουργείο εδώ και αρκετά χρόνια. Και αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο το Antinero προβλήθηκε τόσο εμφατικά ως η απόλυτη «λύση» απέναντι στην καταστροφή που σκόρπισαν για ακόμα ένα καλοκαίρι οι δασικές πυρκαγιές που κατέκαψαν τη χώρα: ότι επί της ουσίας εκείνο που πραγματικά ενδιαφέρει τους υπευθύνους δεν είναι η δασική προστασία αλλά η με κάθε τρόπο και τίμημα προώθηση του ίδιου του προγράμματος!

Το Σύνταγμά μας παρέχει τα αναγκαία εχέγγυα δασικής προστασίας με βάση το οικολογικό κριτήριο αντίληψης της φύσης, το οποίο πρυτάνευσε κατά την ψήφισή του το 1975. Δυστυχώς όμως, στο επίπεδο όλων των συντεταγμένων εξουσιών της πολιτείας: νομοθετικής, διοικητικής, δυστυχώς τελευταία ακόμα και της δικαστικής, δεν εννοούμε να κατανοήσουμε και να αξιοποιήσουμε τις θαυμαστές δυνατότητες που παρέχει το Σύνταγμα για ουσιαστική και ολοκληρωμένη δασική διαχείριση και προστασία. Όμως υπάρχουν, έστω και τώρα, περιθώρια ν’ αντιστραφεί αυτό, αρκεί να ακολουθηθούν οι ανάλογες νομοθετικές επιλογές και κυρίως να ληφθούν γενναίες πολιτικές αποφάσεις που θα επιτρέψουν να εμπεδωθούν οι επιταγές του Συντακτικού νομοθέτη στην πράξη και οι σοφοί κανόνες της δασικής διαχείρισης και της δασικής οικολογίας στη νομοθεσία μας και στην επίσημη δασική πολιτική της χώρας.

Υποσημειώσεις:

[1] Σχετ. Δέσποινα Παπαγεωργίου, «Φάκελος Antinero»: Μέρος Α’ «Θωρακίζει πράγματι το Antinero τα δάση από τις καταστροφικές πυρκαγιές;» (28/9/2024),
https://popaganda.gr/stories/reportage/fakelos-antinero-meros-a-thorakizei-pragmati-to-antinero-ta-dasi-apo-tis-katastrofikes-pyrkagies/, Μέρος Β’ «Προστατεύει ή υποβαθμίζει περιβαλλοντικά τα δάση το Antinero;» (1/10/2024), https://popaganda.gr/stories/reportage/fakelos-antinero-meros-v-prostateyei-i-ypovathmizei-perivallontika-ta-dasi-to-antinero/, Μέρος Γ’ «Καταστρατηγείται η περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ, με χρήματα που μας δίνει η ίδια» (4/10/2024),
https://m.popaganda.gr/stories/reportage/fakelos-antinero-meros-g-katastratigeitai-i-perivallontiki-nomothesia-tis-ee-me-chrimata-poy-mas-dinei-i-idia/,
Αντώνιος Καπετάνιος, ΤΟ ANTINERO ΚΑΙ ΤΟ ΔΑΣΟΣ,
https://www.drasivrilissia.gr/Articles/Article/4892

[2] Πρόγραμμα Προστασίας Δασών antiNERO (27/2/2024), https://greece20.gov.gr/?projects=programma-prostasias-dason-antinero-iii

[3] Βλ. Τμήματα Διαχειριστικών Μελετών (27/2/2024), https://ypen.gov.gr/synentefxi-typou-tou-ypourgou-perivallontos-kai-energeias-k-thodorou-skylakaki-gia-ti-dasiki-metarrythmisi-pos-tha-ginei-i-olokliromeni-diacheirisi-ton-dasikon-oikosystimaton-tis-choras/. Σχετ. Έγκριση μελέτης ειδικών δασοτεχνικών έργων Δασαρχείο Σουφλίου Antinero II (69ΧΠ4653Π8-8ΝΥ).

[4] Βλ. (ΑΔΑ: 6Β0ΦΗ-ΤΟ1) 1042.Programma_Prostasias_Daswn_ANTINERO-III_5222791) Τμήμα Β’ – Φυσικό αντικείμενο έργου §§ α’-γ’. Σχετ. και «Συνέντευξη Τύπου του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Θόδωρου Σκυλακάκη για τη Δασική Μεταρρύθμιση – Πώς θα γίνει η ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων της χώρας», https://ypen.gov.gr/synentefxi-typou-tou-ypourgou-perivallontos-kai-energeias-k-thodorou-skylakaki-gia-ti-dasiki-metarrythmisi-pos-tha-ginei-i-olokliromeni-diacheirisi-ton-dasikon-oikosystimaton-tis-choras/

[5] Βλ. (ΑΔΑ: 6Β0ΦΗ-ΤΟ1) 1042.Programma_Prostasias_Daswn_ANTINERO-III_5222791) Τμήμα Β’ – Φυσικό αντικείμενο έργου §§ α’-γ’.

[6] Σπύρος Ντάφης, Εφηρμοσμένη Δασοκομική, εκδ. Γιαχούδη, σ. 2-3 επ.

[7] ν. 998/1979 «Περί  προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας» (ΦΕΚ Α’ 289/29.12.1979).

[8] Προεδρικό διάταγμα 437/1981 «Περί μελέτης και εκτελέσεως δασοτεχνικών έργων» (ΦΕΚ Α’ 120/5.5.1981).

[9] Οδηγία 2001/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Ιουνίου 2001 σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων Σχεδίων και Προγραμμάτων (ΕΕ L 197/30/21.7.2001). Βλ. και «Εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων (ΣΠΕ)», https://eur-lex.europa.eu

[10] ΚΥΑ ΥΠΕΧΩΔΕ/ΕΥΠΕ/οικ. 107017/2006 (ΦΕΚ Β’ 1225) Εκτίμηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ορισμένων Σχεδίων & Προγραμμάτων σε συμμόρφωση με την οδηγία 2001/42/ΕΚ για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων Σχεδίων & Προγραμμάτων» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Ιουνίου 2001.

[11] Οδηγία 2011/92/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2011, για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον (ΕΕ L 26/1/28.1.2012), όπως τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2014/52/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Απριλίου 2014 (ΕΕ L 124/1/25.4.2014).

[12] ΥΑ 1958/13.1.2012 (ΦΕΚ Β’ 21/13.1.2012) «Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 4 του ν. 4014/21.9.2011 (ΦΕΚ Α’ 209/2011)», όπως αντικαταστάθηκε από την ΥΑ ΔΙΠΑ/οικ. 37674/27.7.2016 (ΦΕΚ Β’ 2471/10.8.2016) και τροποποιήθηκε με την ΥΑ ΥΠΕΝ/ΔΙΠΑ/17185/1069/2022 (ΦΕΚ Β’ 841/24.2.2022), που με τη σειρά της τροποποιήθηκε με την ΥΑ ΥΠΕΝ/ΔΙΠΑ/64712/4464 (ΦΕΚ Β’ 3636/11.7.2022).

[13] Κατά το Παράρτημα IV του άρθρου 11 της ΚΥΑ α.π. ΥΠΕΧΩΔΕ/ΕΥΠΕ/οικ. 107017/2006, ο φάκελος που υποβάλλεται στο πλαίσιο της διαδικασίας περιβαλλοντικού προελέγχου για την υποβολή σε διαδικασία ΣΠΕ περιέχει τουλάχιστον: Α. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ. Δίνονται στοιχεία της αρχής σχεδιασμού του σχεδίου ή προγράμματος. Β. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ Ή ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ. Περιγράφονται τα χαρακτηριστικά του σχεδίου ή προγράμματος με ιδιαίτερη αναφορά: – στο βαθμό στον οποίο το σχέδιο ή πρόγραμμα θέτει ένα πλαίσιο για έργα και άλλες δραστηριότητες είτε όσον αφορά στην θέση, στο χαρακτήρα, το μέγεθος και τις συνθήκες λειτουργίας τους, είτε στη χρησιμοποίηση φυσικών πόρων, – στη σχέση του σχεδίου ή προγράμματος με την εφαρμογή της κοινοτικής και εθνικής νομοθεσίας για το περιβάλλον (π.χ. σχέδια ή πρόγραμμα σχετικά με τη διαχείριση αποβλήτων ή την προστασία των υδάτων), – στο βαθμό στον οποίο το σχέδιο ή πρόγραμμα επηρεάζει άλλα σχέδια ή προγράμματα συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ανήκουν στο ίδιο ιεραρχημένο σύνολο σχεδιασμού, – στη σημασία του σχεδίου ή προγράμματος για την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών ζητημάτων, κυρίως με σκοπό την προαγωγή της αειφόρου ανάπτυξης, – στα περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται με το σχέδιο ή πρόγραμμα. Γ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Περιγράφεται η υφιστάμενη κατάσταση του περιβάλλοντος, ιδίως τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της περιοχής που ενδέχεται να επηρεασθεί από την υλοποίηση του σχεδίου ή προγράμματος, με ιδιαίτερη έμφαση στη σπουδαιότητα και στην ευαισθησία της περιοχής που ενδέχεται να επηρεασθεί, λόγω: – ειδικών φυσικών χαρακτηριστικών ή πολιτιστικής κληρονομιάς, – υπέρβασης περιβαλλοντικών ποιοτικών προτύπων ή οριακών τιμών, – εντατικής χρήσης γης. Δ. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ Ή ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ. Περιγράφονται τα χαρακτηριστικά των επιπτώσεων στο περιβάλλον ιδιαίτερα όσον αφορά: – την πιθανότητα, τη διάρκεια, τη συχνότητα και την αναστρεψιμότητα των επιπτώσεων, – τον σωρευτικό χαρακτήρα των επιπτώσεων, – τον διασυνοριακό χαρακτήρα των επιπτώσεων, – τους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον (π.χ. λόγω ατυχημάτων), – το μέγεθος και την έκταση στο χώρο των επιπτώσεων (γεωγραφική περιοχή και μέγεθος πληθυσμού που ενδέχεται να θιγούν), – τις επιπτώσεις σε περιοχές ή τοπία τα οποία απολαύουν αναγνωρισμένου καθεστώτος προστασίας σε εθνικό, κοινοτικό ή διεθνές επίπεδο, και εκτιμάται η ενδεχόμενη σημαντικότητά των επιπτώσεων αυτών. Ε. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. Χάρτες – Σχέδια κατάλληλης κλίμακας, κατά την κρίση του μελετητή, ανάλογα με την χωρική διάσταση του σχεδίου ή προγράμματος. Το σύνολο του φακέλου και των χαρτών – σχεδίων παραδίδονται και σε ηλεκτρονική μορφή.

[14] Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙΙ του άρθρου 11 της ΚΥΑ α.π. ΥΠΕΧΩΔΕ/ΕΥΠΕ/οικ. 107017/2006, η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) περιλαμβάνει τουλάχιστον: Α. ΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ. Στο κεφάλαιο αυτό δίνεται μία μη τεχνική περίληψη του συνόλου της μελέτης. Β. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ. Δίνονται στοιχεία της αρχής σχεδιασμού του σχεδίου ή προγράμματος καθώς και του μελετητή της ΣΜΠΕ. Γ. ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ Ή ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ. Αναλύονται η σκοπιμότητα και οι στόχοι του σχεδίου ή προγράμματος. Επίσης συμπεριλαμβάνονται: α) οι διεθνείς ή κοινοτικοί ή εθνικοί στόχοι περιβαλλοντικής προστασίας που αφορούν στο σχέδιο ή πρόγραμμα, β) ο τρόπος με τον οποίο οι στόχοι αυτοί και τα περιβαλλοντικά ζητήματα ελήφθησαν υπόψη κατά την προετοιμασία του, γ) η σχέση του με άλλα σχετικά σχέδια και προγράμματα. Δ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ  Ή ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται περιγραφή του σχεδίου ή προγράμματος με ιδιαίτερη αναφορά: α) στο γεωγραφικό Πεδίο Εφαρμογής του, β) στο περιεχόμενό του, γ) στα έργα και στις δραστηριότητες που ενδεχομένως να προκύψουν από την εφαρμογή του. Ε. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ. Περιγράφονται οι εύλογες εναλλακτικές δυνατότητες, συμπεριλαμβανομένων: α) της μηδενικής λύσης, β) των λόγων επιλογής των εναλλακτικών δυνατοτήτων που εξετάσθηκαν, γ) των περιβαλλοντικά τεκμηριωμένων λόγων επιλογής του προτεινόμενου σχεδίου ή προγράμματος έναντι των άλλων εναλλακτικών δυνατοτήτων. ΣΤ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Περιγράφεται η υφιστάμενη κατάσταση του περιβάλλοντος και δίνονται πληροφορίες για: α) τα σχετικά στοιχεία της τρέχουσας κατάστασης του περιβάλλοντος στην περιοχή μελέτης και η βάσει αυτής πιθανή εξέλιξη εάν δεν εφαρμοσθεί το σχέδιο ή πρόγραμμα, β) τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των περιοχών που ενδέχεται να επηρεασθούν σημαντικά εντός της περιοχής μελέτης, γ) τα τυχόν υφιστάμενα περιβαλλοντικά προβλήματα των περιοχών της παρ. β’ ανωτέρω, κυρίως εάν πρόκειται για περιοχές ιδιαίτερης περιβαλλοντικής σημασίας, όπως εκείνες που περιλαμβάνονται στο εθνικό σκέλος του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000. Σημειώνεται ότι ως περιοχή μελέτης ορίζεται μια ευρύτερη περιοχή από εκείνη του γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής του σχεδίου ή προγράμματος, στην οποία αναμένονται σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εφαρμογή του. Η περιοχή αυτή ορίζεται κάθε φορά από το μελετητή της ΣΜΠΕ σε συνεργασία με τη αρχή σχεδιασμού του σχεδίου ή προγράμματος. Ζ. ΕΚΤΙΜΗΣΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ Ή ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ. Προσδιορίζονται, εκτιμώνται και αξιολογούνται οι ενδεχόμενες σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, και ειδικότερα οι πρωτογενείς και δευτερογενείς, σωρευτικές, συνεργιστικές, βραχυ-μεσο-, μακροπρόθεσμες, μόνιμες και προσωρινές, θετικές και αρνητικές επιπτώσεις σε τομείς όπως: η βιοποικιλότητα, ο πληθυσμός, η ανθρώπινη υγεία, η πανίδα, η χλωρίδα, το έδαφος, τα ύδατα, ο αέρας, οι κλιματικοί παράγοντες, τα υλικά περιουσιακά στοιχεία, η πολιτιστική κληρονομιά συμπεριλαμβανομένης της αρχιτεκτονικής και αρχαιολογικής κληρονομιάς, το τοπίο και οι σχέσεις μεταξύ των ανωτέρω παραγόντων. Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται ο τρόπος διενέργειας της εκτίμησης των επιπτώσεων στο περιβάλλον. Επίσης περιγράφονται: α) οι προτάσεις / κατευθύνσεις / μέτρα για την πρόληψη, τον περιορισμό και την, κατά το δυνατόν, αντιμετώπιση οποιωνδήποτε σημαντικών δυσμενών επιπτώσεων στο περιβάλλον, και β) το σύστημα παρακολούθησης των σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος (monitoring). Η. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ. Στο κεφάλαιο αυτό δίνονται στοιχεία της κανονιστικής πράξης περιβαλλοντικής έγκρισης του σχεδίου ή προγράμματος και περιλαμβάνει: α) τις προτάσεις / κατευθύνσεις / μέτρα για την πρόληψη, τον περιορισμό και την, κατά το δυνατόν, αντιμετώπιση οποιωνδήποτε σημαντικών δυσμενών επιπτώσεων στο περιβάλλον, β) το προβλεπόμενο σύστημα παρακολούθησης των σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος (monitoring). Θ. ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΕΚΥΨΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΜΠΕ. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μνεία των τυχόν δυσκολιών (όπως τεχνικά ελαττώματα ή έλλειψη τεχνογνωσίας ή έλλειψη στοιχείων ή πληροφοριών) που προέκυψαν κατά την εκπόνηση της μελέτης. Ι. ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΕΣ. Στο κεφάλαιο αυτό καταγράφονται οι απολύτως αναγκαίες πρόσθετες βασικές μελέτες και έρευνες, οι οποίες θα πρέπει να εκπονηθούν πριν την έγκριση των έργων και δραστηριοτήτων που προκύπτουν από την εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος. Κ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. α) Κείμενα τεκμηρίωσης. β) Χάρτες – Σχέδια κατάλληλης κλίμακας, κατά την κρίση του μελετητή, ανάλογα με τη χωρική διάσταση του σχεδίου ή προγράμματος. Το σύνολο της μελέτης και των χαρτών – σχεδίων παραδίδονται και σε ηλεκτρονική μορφή.

[15] Βλ. «Εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων (ΣΠΕ)», ό.π. Για τη διενέργεια ΣΠΕ η αρχή σχεδιασμού υποβάλλει αίτηση στην αρμόδια αρχή, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 4, συνοδευόμενη από τον ψηφιακό φάκελο της ΣΜΠΕ, ο οποίος φέρει ψηφιακή υπογραφή είτε από τον φορέα που προτείνει το σχέδιο ή πρόγραμμα, είτε από την αρχή σχεδιασμού. Έντυπο αντίγραφο του φακέλου υποβάλλεται για επικουρικούς μόνο λόγους, εφόσον ζητηθεί από την αρμόδια αρχή. Το περιεχόμενο της ΣΜΠΕ, στην οποία περιλαμβάνεται και περιγραφή του προτεινόμενου σχεδίου ή προγράμματος, καθορίζεται στο Παράρτημα ΙΙΙ του άρθρου 11 της κυα. Στον φάκελο της ΣΜΠΕ περιλαμβάνονται επίσης: α) η θετική γνωμοδότηση, εφόσον το σχέδιο ή πρόγραμμα είχε υποβληθεί σε διαδικασία περιβαλλοντικού προελέγχου σύμφωνα με το άρθρο 5 της κυα, β) η απάντηση της αρμόδιας αρχής, εφόσον για το σχέδιο ή πρόγραμμα υποβλήθηκε ερώτημα σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 6 της κυα. Σε περίπτωση που ο φάκελος της ΣΜΠΕ δεν είναι πλήρης, η αρμόδια αρχή, το αργότερο εντός είκοσι (20) ημερών από την υποβολή του, ενημερώνει την αρχή σχεδιασμού και τον φορέα του σχεδίου ή προγράμματος για τις αναγκαίες συμπληρώσεις ή, εφόσον οι συμπληρώσεις είναι μείζονος σημασίας, τον επιστρέφει.

[16] https://circabc.europa.eu/

[17] «Εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων (ΣΠΕ)», ό.π.

[18] Natura 2000, the largest network of protected areas in the world, https://environment.ec.europa.eu/topics/nature-and-biodiversity/natura-2000_en

[19] Άρθρο 3 παρ. 1β’ της κυα ΦΕΚ Β’ 1225/5.9.2006 όπως τροποποιήθηκε με την παρ. 1 της ΥΑ οικ. 40238/28.9.2017 (ΦΕΚ Β’ 3759/25.10.2017): «Εξαιρούνται τα προεδρικά διατάγματα χαρακτηρισμού περιοχών και καθορισμού ζωνών προστασίας δραστηριοτήτων και χρήσεων γης των προστατευόμενων περιοχών του άρθρου 6 του ν. 3937/2011 (ΦΕΚ Α’ 60), τα οποία εκδίδονται κατ’ εφαρμογή Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ), καθώς και τα σχέδια διαχείρισης και τα προγράμματα δράσης που συνδέονται άμεσα ή είναι απαραίτητα για τη διαχείριση και προστασία των προστατευτέων αντικειμένων των περιοχών αυτών. Προκειμένου να κριθεί, αν τα σχέδια και προγράμματα που αναφέρονται στην ανωτέρω παράγραφο, και δεν αφορούν σχέδια και προγράμματα της παρ. (α), ενδέχεται να επηρεάσουν σημαντικά περιοχές του εθνικού σκέλους του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000 και επομένως, αν πρέπει να υποβληθούν σε διαδικασία ΣΠΕ, πρέπει να ακολουθηθεί η διαδικασία περιβαλλοντικού προελέγχου του άρθρου 5.

[20] Ειδικά σχετικά με το κανονιστικό πλαίσιο που αφορά επιπτώσεις σχεδίων και προγραμμάτων: α) στη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτημάτων) και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, βλ. ΚΥΑ 33318/3028/11.12.1998 (ΦΕΚ Β’ 1289/28.12.1998, όπως τροποποιήθηκε με την ΚΥΑ ΗΠ 14849/853/Ε 103/4.4.2008, ΦΕΚ Β’ 645/11.4.2008), και β) στην άγρια ορνιθοπανίδα και στους οικοτόπους και τα ενδιαιτήματά της, βλ. ΚΥΑ ΗΠ 37338/1807/Ε 103/1.9.2010 (ΦΕΚ Β’ 1495/6.9.2010, όπως τροποποιήθηκε με την ΚΥΑ ΗΠ 8353/276/Ε103/17.2.2012, ΦΕΚ Β’ 415/23.2.2012)

[21] «Εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων (ΣΠΕ)», ό.π.

[22] Σχετ. και «Πρόγραμμα AntiNero III: Η συνδρομή του ΤΑΙΠΕΔ για τη θωράκιση των ελληνικών δασών από την κλιματική κρίση»,
https://dasarxeio.com/2024/03/06/133993/

[23] Σπ. Ντάφης, ό.π., σ. 28.

[24] Σχετ. βλ. Γ. Καρέτσος, Β. Στογιάννης, συνέντευξη στη Δέσποινα Παπαγεωργίου, «Φάκελος Antinero»: Μέρος Α’ «Θωρακίζει πράγματι το Antinero τα δάση από τις καταστροφικές πυρκαγιές;» (28/9/2024), https://popaganda.gr/stories/reportage/fakelos-antinero-meros-a-thorakizei-pragmati-to-antinero-ta-dasi-apo-tis-katastrofikes-pyrkagies/

[25] Βλ. Χάρτη Antinero: https://greece20.gov.gr/?projects=programma-prostasias-dason-antinero-iii, https://ypen.gov.gr/synentefxi-typou-tou-ypourgou-perivallontos-kai-energeias-k-thodorou-skylakaki-gia-ti-dasiki-metarrythmisi-pos-tha-ginei-i-olokliromeni-diacheirisi-ton-dasikon-oikosystimaton-tis-choras/

[26] πδ/γμα 148/2009 (ΦΕΚ Α’ 190/29.9.2009) «Περιβαλλοντική ευθύνη για την πρόληψη και την αποκατάσταση των ζημιών στο περιβάλλον Εναρμόνιση με την οδηγία 2004/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου 2004, όπως ισχύει».

[27] ν. 1650/1986 (ΦΕΚ Α’ 160/16.10.1986) «Για την προστασία του περιβάλλοντος».

[28] Βλ. απόφαση ΥΠΟΙΚ 24/01/2024 με Α. Π.: 11736 ΕΞ 2024 (ΑΔΑ: ΡΩΦΠΗ-1ΝΠ).

---