Αναρτήσεις
Λειψυδρία στην Αθήνα (ένα πολύ κατατοπιστικό άρθρο του Δημ. Κουτσογιάννη)
[ΕΠΠΠΟ ΚΥΜΗΣ: Δημοσιεύεται το κύριο μέρος του σημαντικού άρθρου. Το πλήρες άρθρο, με τις εικόνες και παραπομπές του στο https://klimath.substack.com/...]
Στον υπότιτλο αυτής της ανάρτησης, αυτοχρίστηκα “βετεράνος” σε θέματα λειψυδρίας της Αθήνας. Σεμνύνομαι να λέω πως συνέβαλα ουσιαστικά στη διαχείριση της επταετούς ξηρασίας πριν και μετά το 1990. Όποιος παρ’ όλα αυτά νομίζει ότι αδίκως επαίρομαι, ας το γράψει ελεύθερα στα σχόλια.
Υπήρξε τότε υποδειγματική συνεργασία ανάμεσα στο ΕΜΠ, με εμένα υπεύθυνο, το τότε Υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ, με τον αείμνηστο συνάδελφο Γιάννη Λεονταρίτη στο (τεχνικό) πηδάλιο, και την ΕΥΔΑΠ, με τον αείμνηστο Δημήτρη Χριστούλα, Διευθύνοντα Σύμβουλο, τον αείμνηστο συνάδελφο Γιάννη Ναζλόπουλο, τον εν ζωή συνάδελφο Αντώνη Ξανθάκη και πολλούς άλλους, αείμνηστους και εν ζωή, συναδέλφους.
Όπως τεκμηριώσαμε σε πρόσφατη δημοσίευσή μας που ανέλυσε τις μακρότερες χρονοσειρές μετρήσεων βροχόπτωσης στην Ελλάδα,1 η εν λόγω ξηρασία ήταν το πιο αξιοσημείωτο κλιματικό συμβάν στη σύγχρονη ιστορία της χώρας. Το φαινόμενο συγκλόνισε μεγάλα τμήματα της Ελλάδας και, ιδίως, το σύστημα ύδρευσης της Αθήνας (ένα από τα πιο εκτεταμένα στον κόσμο).
Ωστόσο, η διαχείριση αυτής της ξηρασίας ήταν επιτυχής. Πράγματι, σε κανένα σπίτι και σε καμία ημέρα κατά τη διάρκεια της 7ετούς περιόδου ξηρασίας δεν σημειώθηκε διακοπή της παροχής νερού λόγω της ξηρασίας. Η επιτυχής διαχείριση αυτής της κατάστασης περιελάμβανε τα ακόλουθα:
Συνεργασία επιστημονικών, τεχνικών και διοικητικών φορέων, όπως προαναφέρθηκε.
Κατανόηση ότι οι ξηρασίες είναι φυσικά φαινόμενα που συμβαίνουν τακτικά, δεν σχετίζονται με ανθρώπινες επιδράσεις και δεν είναι προβλέψιμα.
Σωστή μοντελοποίηση της ξηρασίας στο πλαίσιο της στοχαστικής θεώρησης Hurst–Kolmogorov2 και ανάπτυξη ενός εξελιγμένου συστήματος υποστήριξης λήψης αποφάσεων.3
Διαφάνεια και αληθινές πληροφορίες προς τον πληθυσμό της Αθήνας, με συμμετοχή των πολιτών στη διαχείριση της κρίσης.
Σχεδιασμός και εφαρμογή μιας δομής τιμολόγησης με αυξανόμενα κλιμακωτά τιμολόγια, σε συνδυασμό με νομοθετικά μέτρα για την εξοικονόμηση νερού, τα οποία, μαζί με την ενεργό συμμετοχή των πολιτών, οδήγησαν σε μείωση της κατανάλωσης νερού στην Αθήνα κατά 1/3.4
Αύξηση της παροχής νερού μέσω τεχνολογικών μέτρων: Αξιοποιήθηκαν νέοι υπόγειοι υδροφορείς, εγκαταστάθηκαν πλωτά αντλιοστάσια σε ταμιευτήρες για τη μεγιστοποίηση της απόληψης νερού, σε 1.5 χρόνο κατασκευάστηκε και τέθηκε σε λειτουργία η μήκους 29.4 km σήραγγα που διοχέτευε νερό από τον ποταμό Εύηνο στον ταμιευτήρα Μόρνου και τελικά στην Αθήνα, και σε άλλα 4 χρόνια ολοκληρώθηκε το νέο φράγμα στον ποταμό Εύηνο, αυξάνοντας έτσι σημαντικά τις δυνατότητες του υδροδοτικού συστήματος.
Κάνω εδώ μια παρένθεση για να τονίσω πως στα παραπάνω αποφύγαμε να περιλάβουμε την κλιμαγυρτία. Άλλωστε δεν είχαμε τότε Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης, μια πρόσφατη παγκόσμια πρωτοτυπία (αφού σε καμιά άλλη χώρα πλην της Ελλάδας δεν υπάρχει υπουργείο με αυτόν ακριβώς τον τίτλο) για την οποία περηφανεύεται η παρούσα κυβέρνηση της χώρας — αλλά εγώ ντρέπομαι.
Το γιατί χρησιμοποιώ τον όρο κλιμαγυρτία και άλλους παρόμοιους το έχω εξηγήσει στην πρώτη ανάρτηση αυτής της σειράς:
Εξηγήσεις δίνω και στις άλλες αναρτήσεις μου, και στην τελευταία κάνω μια ολιστική ανασκευή της λεγόμενης “κλιματικής επιστήμης”:
Την επίκληση της κλιματικής αλλαγής ως αποδιοπομπαίου τράγου για κάθε κακό την είχα διαγνώσει ήδη απ’ το 2008.5
Κλείνοντας την παρένθεση, επανέρχομαι στο θέμα μας της λειψυδρίας. Συνοψίζοντας τα παραπάνω, τα γνήσια μέσα για την αποσόβηση μιας κρίσης είναι η επιστήμη (για την διάγνωση της πραγματικής αιτίας), η τεχνολογία (για την αντιμετώπιση της φυσικής μεταβλητότητας) και ο ορθολογισμός στη διαχείριση. Αλλά σημαντικός είναι και ο ανθρώπινος παράγοντας: η εμπλοκή άξιων, υπεύθυνων και αφοσιωμένων ανθρώπων. Για να δώσω το κλίμα της εποχής, ο τότε Διευθύνων Σύμβουλος της ΕΥΔΑΠ Δημήτρης Χριστούλας, καθηγητής υγειονομικής τεχνολογίας στο ΕΜΠ, είχε πλήρη επίγνωση του προβλήματος και των συνεπειών της τυχόν αστοχίας, ήταν εξαιρετικά ανήσυχος και επικοινωνούσε μαζί μου σχεδόν σε καθημερινή βάση, ελέγχοντας ο ίδιος τα αποτελέσματά μου με βάση τη δική του γνώση και λογική. Έλεγε χαρακτηριστικά πως σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να πλησιάσουμε προς την αστοχία, γιατί αυτή θα ισοδυναμούσε με υγειονομική βόμβα πυρηνικών διαστάσεων για την Αθήνα.
Η συνεργασία μου με την ΕΥΔΑΠ και το ΥΥΕΧΩΔΕ υλοποιήθηκε με μια σειρά ερευνητικών προγραμμάτων, τα αποτελέσματα των οποίων είναι δημόσια διαθέσιμα στους παρακάτω συνδέσμους.
Διερεύνηση προσφερομένων δυνατοτήτων για την ενίσχυση της ύδρευσης μείζονος περιοχής Αθηνών Φάση 1 & Φάση 2.Εκτίμηση και Διαχείριση των Υδατικών Πόρων της Στερεάς Ελλάδας - Φάση 1, Φάση 2 & Φάση 3.
Εκσυγχρονισμός της εποπτείας και διαχείρισης του συστήματος των υδατικών πόρων ύδρευσης της Αθήνας.
Έλεγχος του νέου μετρητικού συστήματος στο υδραγωγείο Μόρνου.
Οι σχετικές ιστοσελίδες των παραπάνω συνδέσμων δίνουν πρόσβαση σε μια σειρά επιστημονικών άρθρων σε περιοδικά παγκόσμιας εμβέλειας, τα οποία περιέχουν την πρωτότυπη μεθοδολογία που αναπτύξαμε. Αναφέρω ενδεικτικά μία εργασία, η οποία αποτέλεσε τη θεωρητική βάση μιας νέας μεθοδολογίας, ονόματι παραμετροποίηση-προσομοίωση-βελτιστοποίηση (parameterization‐simulation‐optimization for the control of reservoir systems)6, που όπως δείχνουν οι πολλές αναφορές της7 έχει έκτοτε χρησιμοποιηθεί σε πολλές χώρες, πρωτίστως στην Κίνα αλλά και τη Λατινική Αμερική, χωρίς να εξαιρείται η Ευρώπη.
Η συνεργασία συνεχίστηκε και μετά τη λήξη της έμμονης λειψυδρίας, μέχρι το 2010. Τότε σκέφτηκα να δώσω το πηδάλιο στους νεότερους συναδέλφους, οπότε σε αιτήματα είτε απ’ την ΕΥΔΑΠ, είτε απ’ το ΥΠΕΧΩΔΕ για κάποια νέα ερευνητικά αντικείμενα, τους έπεισα να δώσουν την κύρια ευθύνη σε νεότερους. Για να τους πείσω τότε, τους ξεκαθάρισα ότι η στάση μου δεν σήμαινε απροθυμία να δουλέψω στο θέμα και να συνεργαστώ. Αντίθετα, είχα προσφερθεί να εργαστώ υπό την ηγεσία των νέων, γιατί πιστεύω πως πρέπει να προωθούμε τους νέους σε υπεύθυνες θέσεις.
Αλλά αφού στη συνέχεια οι νέοι με παραμέρισαν, έκατσα κι εγώ στα αυγά και στις κότες μου.8 Δεν έχω εμπλακεί στα τρέχοντα προβλήματα στη διαχείριση του υδροδοτικού συστήματος — ούτε άλλωστε ρωτήθηκα.
Κατ’ εξαίρεση, αποφάσισα να κάνω αυτήν εδώ την ανάρτηση μετά από ερωτήσεις και σχόλια διάφορων συναδέλφων, που υπέθεταν πως θα είχα εμπλακεί, ή και άλλων που ήξεραν πως δεν είχα εμπλακεί. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ακόλουθο ηλεκτρονικό μήνυμα που έλαβα:
Διαβάζοντας την αναθεωρημένη διαχείριση υδατικών πόρων της Αθήνας (2019-2024) που έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο του ΕΜΠ, δημιουργήθηκαν έντονοι προβληματισμοί και ερωτήματα, αν και κατά πόσο συμφωνείς (και ως πρωτεργάτης του διαχειριστικού σχεδίου μετά την μεγάλη λειψυδρία που ζήσαμε το 1990), με τις νέες μεθοδολογίες που εφαρμόζονται στην παρούσα, όπως επί παραδείγματι, είναι δυνατόν να είναι πλέον αποδεκτή μια στρατηγική με επίπεδο αστοχίας πολλαπλάσιο του 1% για την ύδρευση της Αττικής ?Πράγματι, η αξιοπιστία (ή το επίπεδο αστοχίας, όπως αναφέρεται στο μήνυμα) είναι κρίσιμο ζήτημα και θα αναφερθώ εκτενώς. Άλλοι συνάδελφοι με ρώτησαν αν συμφωνώ με τα έργα στη λεκάνη του Αχελώου. Θα πω δυο λόγια και γι’ αυτά.
Μαζί με τον αείμνηστο Θέμη Ξανθόπουλο, δάσκαλό μου, τότε Διευθύνοντα Σύμβουλο της ΔΕΗ και στη συνέχεια Πρύτανη ΕΜΠ και υφυπουργό ΠΕΧΩΔΕ, θέσαμε εξ αρχής (1990) την αρχή ότι η διαχείριση θα πρέπει να γίνεται στην πιθανοτική βάση της αξιοπιστίας και ότι η αξιοπιστία θα πρέπει να είναι πολύ μεγάλη:9
Αυτό το επαναλάβαμε πολλές φορές για να εμπεδωθεί, π.χ. (1990)10
Το γράψαμε και σε άρθρα μας σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, π.χ. (1992) 11
Το γράψαμε και στο άρθρο μας που προανέφερα για το σύστημα υποστήριξης αποφάσεων:
Τέλος, το καταστήσαμε σαφές στο πρώτο διαχειριστικό σχέδιο που έγινε ποτέ (2000), με τη συμμετοχή επιστημόνων και απ’ το ΕΜΠ και απ΄την ΕΥΔΑΠ και που το μεγαλύτερο μέρος του το έγραψα εγώ ο ίδιος: 12
Το ίδιο κάναμε και στην παρουσίαση του διαχειριστικού σχεδίου (προσπελάσιμη απ’ τον ίδιο σύνδεσμο):
Ανατρέχοντας στο τρέχον διαχειριστικό προκειμένου να καταλάβω τι συμβαίνει με τη λειψυδρία, είδα πως αυτό έχει αλλάξει:13
Με λίγα λόγια, το επίπεδο διακινδύνευσης 1% (αξιοπιστία 99%) που είχαμε ορίσει ως αποδεκτό, τριπλασιάστηκε στο 3% (αξιοπιστία 97%). Κατά τη γνώμη μου αυτό, που χαρακτηρίζεται ως αποδεκτό, απλά δεν είναι αποδεκτό για μια πόλη όπως η Αθήνα.
Ενώ εμείς εδώ αυξάνουμε το αποδεκτό ρίσκο, άλλες χώρες επιδιώκουν τη μείωσή του. Για παράδειγμα η Thames Water που υδρεύει το Λονδίνο και άλλες πόλεις στα δυτικά και νότιά του, μιλάει για ρίσκο 0.5% (αξιοπιστία 99.5%) στις τωρινές συνθήκες που προγραμματίζεται να μειωθεί στο 0.2% (αξιοπιστία 99.8%) το 2040:14
Πληροφορήθηκα απ’ τον τύπο ότι σε είμαστε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αναφέρω διάφορα σχετικά δημοσιεύματα, σταχυολογώντας μερικά σημεία:
ΡΑΑΕΥ: «Επιστρατεύει» το ΕΜΠ για την κήρυξη της Αττικής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω λειψυδρίας15
Σχέδια για επενδύσεις για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας είναι στο τραπέζι κυβέρνησης και ΕΥΔΑΠΗ ΡΑΑΕΥ ενέκρινε δαπάνη 30.000 ευρώ για τεχνική υποστήριξη αξιολόγησης αιτήματος κήρυξης Αττικής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω λειψυδρίας
Το ΕΜΠ αναλαμβάνει μελέτη για την υποστήριξη της ΡΑΑΕΥ έναντι 25.000 ευρώ πλέον ΦΠΑ
Η ΡΑΑΕΥ αναθέτει νομική γνωμοδότηση για την κήρυξη έκτακτης ανάγκης στην Αττική έναντι 18.000 ευρώ πλέον ΦΠΑ
Η κατάσταση των αποθεμάτων νερού και οι εικόνες από τους ταμιευτήρες προκαλούν έντονη ανησυχία.
Λειψυδρία: Συναγερμός στην Αττική – Η έκθεση του ΕΜΠ16
Σύμφωνα με πληροφορίες, στη γνωμοδότησή του ο καθηγητής επιβεβαίωνε ότι η περιοχή ευθύνης της ΕΥΔΑΠ, ήτοι το λεκανοπέδιο Αττικής, βρίσκεται σε παρατεταμένη περίοδο ξηρασίας, συγκρίσιμη μάλιστα με τη μεγάλη κρίση του 1988-1994, με ιδιαίτερη επιδείνωση στη λεκάνη του Ευήνου.Σε κόκκινο συναγερμό για τη λειψυδρία κηρύσσεται η Αθήνα17
Πρακτικά, η κήρυξη σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης επιτρέπει:άμεση χρηματοδότηση έργων ύδρευσης,
fast track διαδικασίες,
ευέλικτες διαγωνιστικές διαδικασίες,
και επιτάχυνση όλων των παρεμβάσεων που κρίνονται αναγκαίες.
Επίσης η ίδια η ΕΥΔΑΠ μας το επιβεβαιώνει, μέσω απανωτών “διαφημήσεων” που ακούω στο ραδιόφωνο (τηλεόραση δεν βλέπω), ή σε κοινωνικά δίκτυα, π.χ.:
Η ΕΥΔΑΠ παρουσίασε στο περίπτερό της το δεκαετές επενδυτικό πλάνο ύψους 2,5 δισ. ευρώ, με στόχο τη συνεχή αναβάθμιση των υποδομών και την καινοτομία στην υπηρεσία του πολίτη.18
Εννοείται πως δεν ζητήθηκε η γνώμη μου αλλά αν μου είχε ζητηθεί θα την είχα δώσει αφιλοκερδώς και άμεσα, ακόμη και με SMS, όπως έκανε η Ursula von der Leyen για τα εμβόλια. Η γνώμη μου θα ήταν ότι πράγματι είμαστε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όχι μόνο τώρα αλλά εδώ και τρία χρόνια, αφού το επίπεδο αξιοπιστίας σε διάφορα σενάρια έπεσε κάτω απ’ το 99%, μέχρι και 96.9%, όπως φαίνεται στο διαχειριστικό σχέδιο του 2021-22: 19
Επισημαίνω ότι αν είχε δοθεί το σήμα της κρισιμότητας από τότε, η κατάσταση του υδροδοτικού συστήματος θα ήταν καλύτερη σήμερα, αφού θα είχαν σχεδιαστεί και πολύ πιθανόν αποδώσει διάφορα απλά διαχειριστικά μέτρα, όπως η αύξηση των αντλήσεων απ’ την Υλίκη και η ενημέρωση του πληθυσμού για το πρόβλημα με στόχο να μειωθεί η κατανάλωση, όπως έγινε στο παρελθόν. Το κόστος τέτοιων μέτρων θα ήταν μονοψήφιος αριθμός εκατομμυρίων ευρώ κατ’ έτος, αντί των δισεκατομμυρίων που εξαγγέλθηκαν.
Διάφορα δημοσιεύματα αποδίδουν το πρόβλημα σε πολιτικούς λόγους, π.χ.
Το νερό, νεράκι — Η μεγάλη μετάβαση από αγαθό σε πανάκριβη υπηρεσία (Γιώργος Σαχίνης)20
η λειψυδρία δεν είναι φυσικό φαινόμενο αλλά πολιτικό…Ομοίως το άρθρο Άλλο ένα «εθνικό σχέδιο» για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας (Γιάννης Κρεστενίτης):21
Αλλά η λειψυδρία ως απόρροια μόνον της κλιματικής αλλαγής, είναι το άλλοθι για να υλοποιηθεί η κυβερνητική πολιτική για την ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης, αποχέτευσης και άρδευσης, παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις της…Άλλοι το αποδίδουν στην κλιματική αλλαγή, π.χ. στο άρθρο Μέτρα για τη λειψυδρία: Στο ίδιο αναποτελεσματικό έργο θεατές (Γιάννης Μυλόπουλος)22
η χώρα πλήττεται κατά κύριο λόγο από την αλλαγή της κατανομής του νερού στον χρόνο και τον χώρο, εξ αιτίας της Κλιματικής Αλλαγής.Μια συνθήκη που δεν θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, αν δεν ληφθούν μέτρα προσαρμογής στις νέες και δυσμενέστερες συνθήκες της Κλιματικής Αλλαγής.
Άλλοι το αποδίδουν εν μέρει (όχι αποκλειστικά) στην κλιματική αλλαγή αλλά και σε προβλήματα στη διαχείριση, π.χ. στο άρθρο Λειψυδρία και ξηρασία - Η Αθήνα «διψά» για διαχείριση του νερού, όχι για νέα «μεγα-έργα» (Παναγιώτης Δήμας):23
Παράλληλα, το πρόβλημα δεν αφορά αποκλειστικά την αλλαγή του κλίματος (μειωμένες βροχοπτώσεις) αλλά είναι έντονα διαχειριστικό. Το ποσοστό του μη ανταποδοτικού νερού (Non-Revenue Water, NRW) παραμένει υψηλό: διεθνή ρεπορτάζ τεκμηριώνουν ότι σε ελληνικά δίκτυα χάνονται έως και 40% των ποσοτήτων πριν φτάσουν στον τελικό χρήστη, λόγω διαρροών, γερασμένων σωλήνων και μη εξουσιοδοτημένων καταναλώσεων (παράνομων συνδέσεων).Άλλα δημοσιεύματα το αποδίδουν σε ιδιοτροπίες του νερού, όπως υποδεικνύουν οι φράσεις που έχω τονίσει στο παρακάτω απόσπασμα απ’ το άρθρο Λειψυδρία: Ο Μόρνος έχασε το 40% των αποθεμάτων νερού σε δύο χρόνια ενώ η Υλίκη μόλις σε έναν - Με έργα 2,5 δισ. η αντιμετώπιση: 24
Παρά τις τελευταίες ισχυρές βροχοπτώσεις, οι ειδικοί σημειώνουν ότι η συνολική εικόνα δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά. Στις περιπτώσεις έντονων καταιγίδων, το μεγαλύτερο μέρος του νερού καταλήγει γρήγορα στη θάλασσα, χωρίς να προλαβαίνει να αποθηκευτεί στους ταμιευτήρες. Έτσι, τα επεισόδια έντονων βροχοπτώσεων δεν αντισταθμίζουν την απώλεια νερού που προκαλεί η παρατεταμένη ξηρασία.Παρότι κι εγώ έχω κάνει κάποιες σκέψεις για το πολιτικό πλαίσιο (και η κλιματική αλλαγή περιλαμβάνεται αποκλειστικά στο πολιτικό πλαίσιο), θα αποφύγω να τις καταγράψω, προτιμώντας να παραθέσω γεγονότα. Κατ’ αρχάς, σίγουρα δεν έφταιξε η υπερκατανάλωση, γιατί δεν υπήρξε. Απ’ το διαχειριστικό σχέδιο του 2024, βλέπουμε πως η κατανάλωση της Αθήνας δεν αυξήθηκε καθόλου στον 21ο αιώνα.
Το ωραίο αυτό διάγραμμα δείχνει:
Συνεχή αύξηση της κατανάλωσης μέχρι τη δεκαετία του 1980, που ήταν συνέπεια της αύξησης του πληθυσμού και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής — πολύ θετικό σημάδι.
Μια μικρή μείωση στο τέλος της δεκαετίας του 1970 — συνέπεια αύξησης της τιμής.
Μεγάλη βύθιση την περίοδο της λειψυδρίας — εξαιρετικά θετικό σημάδι που δείχνει αφενός την ελαστικότητα της ζήτησης και αφετέρου την άψογη συνεργασία κράτους και συνειδητοποιημένων πολιτών, που χωρίς αυτή το σύστημα θα είχε αστοχήσει.
Σημαντική, αλλά αναμενόμενη αύξηση μετά τη λήξη της έμμονης ξηρασίας.
Σταθεροποίηση με ελαφρά τάση μείωσης τον 21ο αιώνα.
Αυτά για τη ζήτηση. Αν έρθουμε στην προσφορά, το παρακάτω σχήμα, πάλι απ’ το διαχειριστικό σχέδιο του 2024 είναι το πλέον ενδεικτικό, αφού (1) δείχνει απορροές και όχι βροχοπτώσεις, (2) είναι το μεγαλύτερο σε διάρκεια δείγμα απορροής στη χώρα και (3) συνδέεται άμεσα με την υδροδότηση της Αθήνας αφού ο Βοιωτικός Κηφισός τροφοδοτεί την Υλίκη.
Το γράφημα μας επιτρέπει να κάνουμε τις εξής παρατηρήσεις:
Απ’ τη δεκαετία του 1920 — δηλαδή πολύ πριν ο Κίσινγκερ λανσάρει την κλιματζέντα (το 1974, οπότε κυκλοφορούσε η ιδέα της υπέρψυξης του πλανήτη)25, και πριν η “αριστερά” αναλάβει να συνεχίσει το έργο του Κίσινγκερ κι ο Μητσοτάκης ιδρύσει το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης — η απορροή του Βοιωτικού Κηφισού άρχισε να μειώνεται σταδιακά.
Γύρω στο 1990 παρατηρήθηκαν δύο ετήσια αρνητικά ρεκόρ απορροής και το απόλυτο ρεκόρ σε κλίμακα δεκαετίας.
Έκτοτε είχαμε μια ανάκαμψη και μάλιστα με υψηλό ετήσιο ρεκόρ πεντηκονταετίας πριν τέσσερα χρόνια.
Τα τρία χρόνια που ακολούθησαν ήταν πολύ φτωχά σε απορροή.
Υπ’ αυτή την έννοια, ορθώς, κατά τη γνώμη μου, το Σχέδιο Διαχείρισης του Υδροδοτικού Συστήματος του 2023-24 παρατηρεί:
Δεν ξέρω πως θα συνεχιστεί το φαινόμενο και αν θα υπάρξει αντίστοιχη έμμονη ξηρασία όπως το 1990. Μακροπρόθεσμες προβλέψεις κάνουν οι μάγοι, οι αστρολόγοι και οι διάφοροι κλιμαγύρτες που το παίζουν επιστήμονες. Εγώ δεν ανήκω σ’ αυτές τις κατηγορίες.
Με βάση τα παραπάνω, το ερώτημα που τίθεται είναι: φτάνουν τρία υδρολογικώς φτωχά συνεχόμενα χρόνια για να θέσουν το υδροδοτικό σύστημα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης; Η απάντησή μου είναι: Κατηγορηματικά όχι, την ώρα μάλιστα που το αμέσως προηγούμενο έτος είχε σημειωθεί ρεκόρ υψηλών απορροών. Άρα κάτι άλλο φταίει.
Το πρώτο που φταίει είναι ξεκάθαρα ο τριπλασιασμός του αποδεκτού ρίσκου στη λειτουργία του συστήματος. Αν δεν είχε γίνει, θα είχαν ληφθεί νωρίτερα τα ήπια μέτρα που προαναφέρθηκαν και θα ήταν σε καλύτερη κατάσταση το σύστημα.
Υποθέτω πως στα ήπια μέτρα θα μπορούσαν να ενταχθούν κι άλλα. Ενδεχομένως, στον 21ο αιώνα να αυξήθηκαν οι απώλειες στους αγωγούς μεταφοράς ή τους ταμιευτήρες. Επ’ αυτού δεν έχω άμεση γνώση, αλλά υποπτεύομαι πως συνέβη, καθώς δεν έχω δει κάποια ενέργεια σ’ αυτή την κατεύθυνση. Επίσης υποπτεύομαι πως έχει δοθεί νερό απ’ το σύστημα για αρδεύσεις. Αν τα τρία τελευταία χρόνια είχε δοθεί προσοχή και σ’ αυτά , η κατάσταση θα ήταν σαφώς καλύτερη.
Κοιτώντας τα συμπεράσματα του πρώτου διαχειριστικού σχεδίου του 2000, βλέπω διάφορα σημεία που νομίζω πως η ΕΥΔΑΠ δεν υλοποίησε επί 25 χρόνια, όπως για παράδειγμα την επαύξηση της παροχετευτικότητας των υδραγωγείων. Παραθέτω τα σχετικά χωρία από εκείνο το διαχειριστικό σχέδιο.
Όταν κανείς εγκαταλείπει ένα πολύπλοκο τεχνολογικό σύστημα στη μοίρα του, ακόμη και προγραμματισμένα έργα για άρση διαπιστωμένων προβλημάτων, είναι λογικό το σύστημα να οδηγηθεί σε αστοχία.
Στις εξαγγελίες έργων—επενδύσεων 2.5 δισ. € υπάγεται κατ’ αρχάς η εκτροπή των ποταμών Κρικελοπόταμου και Καρπενησιώτη προς τον ταμιευτήρα Ευήνου για την ενίσχυση της υδροδότησης της Αθήνας. Ο Κρικελοπόταμος και ο Καρπενησιώτης είναι παραπόταμοι του Αχελώου, που κατόπιν συμβολής τους στον Τρικελιώτη, σήμερα τροφοδοτούν τον ταμιευτήρα Κρεμαστών. Η ανακοίνωση αφορούσε την εκτροπή 200 εκατομ. m³ νερού ετησίως. Η αναγνωριστική μελέτη φαίνεται να υποδεικνύει δυναμικότητα της λύσης περίπου 300 εκατομ. m³ νερού ετησίως.
Οι εκτιμήσεις των διαθέσιμων ποσοτήτων νερού είναι ατεκμηρίωτες. Στις εκτιμήσεις δεν γίνεται καμιά αναφορά στους περιορισμούς που θέτουν οι παροχετευτικότητες των υδραγωγείων. Στην πραγματικότητα οι ποσότητες θα είναι σημαντικά μικρότερες από τις εκτιμήσεις που έχουν ανακοινωθεί. Αυτό το γνωρίζω από πρώτο χέρι, γιατί με τη μελέτη αυτών των έργων είχα ασχοληθεί ήδη από το 1991 σε συνεργασία με επίλεκτα γραφεία υδραυλικών μελετών (ΟΤΜΕ, Υδροηλεκτρική, ΥΔΡΟΤΕΚ - Υδραυλικές Μελέτες ΑΕ, Δ. Κωνσταντινίδης, Γ. Καραβοκύρης, Θ. Γκόφας και Συνεργάτες)26. Και βέβαια δεν ήμουν ο πρώτος. Σχετικά επισημαίνεται ότι τα έργα κεφαλής δεν περιλαμβάνουν έργα ταμίευσης και ρύθμισης, αλλά απλές διατάξεις ανάσχεσης, πράγμα που ελαχιστοποιεί τις απολήψιμες ποσότητες νερού.
Είναι λοιπόν πασιφανές ότι δεν έχει γίνει λεπτομερής αξιολόγηση των απαιτούμενων ποσοτήτων ανά λύση αλλά και της διαχείρισης αυτών των ποσοτήτων. Δεν εκτιμήθηκαν οι αναμενόμενες σοβαρές δυσκολίες για την εκτέλεση των έργων, που άπτονται τόσο της τεχνικής όσο και της αδειοδοτικής εφικτότητας. Δεν αναφέρθηκαν οι χρονικοί ορίζοντες και περιορισμοί, και ειδικότερα στην εφικτότητα της επιπλέον παροχέτευσης νερού στη διάρκεια της τρέχουσας κατάστασης λειψυδρίας. Εκτιμάται ότι οι απαιτούμενες μελέτες (π.χ. γεωτεχνικές έρευνες) θα είναι χρονοβόρες. Η περιβαλλοντική και κοινωνική εφικτότητα δεν έχουν διερευνηθεί (βλ. σχετικά το άρθρο Σχέδιο «Εύρυτος»: στραγγίζοντας την Ευρυτανία για να ξεδιψάσει η Αθήνα (Νίκος Κατσουλάκος).27
Οι ποσότητες που αναφέρθηκαν μου επιτρέπουν να πω με βεβαιότητα πως, στις όποιες διερευνήσεις έχουν γίνει, δεν έχουν ληφθεί υπόψη οι χωρικές συσχετίσεις των λεκανών, οι οποίες απομειώνουν τις απολήψιμες ποσότητες. Στη μελέτη μας του 1991 είχαμε κατανοήσει ότι, όταν υπάρχει περίσσεια νερού στο σύστημα Ευήνου-Μόρνου (έτη υψηλής υδροφορίας) δεν θα χρειάζεται (ούτε θα μπορεί να αποθηκευτεί) επιπλέον νερό από τον Αχελώο, πράγμα που σημαίνει οι παροχές των παραποτάμων του Αχελώου (που επίσης αναμένεται να είναι μεγάλες την υπόψη περίοδο, λόγω θετικής συσχέτισης – συγχρονισμού) θα χάνονται από το σύστημα. Επίσης είχαμε κατανοήσει ότι οι παροχετευτικότητες των αγωγών μεταφοράς και η εποχιακή διακύμανση της ζήτησης, επηρεάζουν τις απολήψιμες ποσότητες. Έτσι, είχαμε εκτιμήσει για τα υπόψη έργα ποσότητες πολύ μικρότερες απ’ τις εξαγγελθείσες.
Άρα, πριν γίνει οποιοδήποτε βήμα προς την υλοποίηση του όποιου επενδυτικού σχεδίου, χρειάζεται να γίνουν μελέτες πανεπιστημιακού επιπέδου, ή έστω γυμνασιακού, αλλ’ όχι επιπέδου νηπιαγωγείου— κι εδώ δανείζομαι μια έκφραση που χρησιμοποιούσε εκείνα τα χρόνια για κάποιες “μελέτες” ο συνάδελφος Αντώνης Ξανθάκης της ΕΥΔΑΠ, που ήξερε τι του γινόταν. Γιατί και τότε έφθαναν στην ΕΥΔΑΠ μελέτες επιπέδου νηπιαγωγείου, αλλά η ΕΥΔΑΠ ήξερε που να τις τοποθετήσει.
Δεν είμαι αντίθετος στα έργα και στις επενδύσεις. Κάθε άλλο. Στο κάτω-κάτω, τα έργα θα τα υλοποιήσουν μεγάλες τεχνικές εταιρείες που κατά τεκμήριο είναι σε καλύτερο επίπεδο απ’ τους πολιτικούς και τους επικοινωνιολόγους που σήμερα διαχειρίζονται κρίσιμα προβλήματα.
Είμαι ο πρώτος που θα πω ότι το πολύπλοκο υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας χρειάζεται επειγόντως νέα έργα για να λυθούν χρονίζοντα προβλήματα. Αλλά μελέτες άρπα-κόλλα δεν θα τα λύσουν. Αντίθετα, θα δημιουργήσουν άλλα, και στο σύστημα υδροδότησης της Αθήνας, και στην οικονομία της χώρας, αλλά και στις ίδιες τις εταιρείες που θα τα υλοποιήσουν. Ευελπιστώ ότι οι εταιρείες θα είναι πιο προσεκτικές και θα απαιτήσουν έγκυρες τεχνικές μελέτες. Αλλά απ’ την άλλη πλευρά, θεωρώ τραγικό να στηρίζω τις ελπίδες μου στις τεχνικές εταιρείες…
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου