Δύο ενδιαφέροντα άρθρα για το κλίμα και άλλα σχετικά ζητήματα

Η κλιματική κατάρρευση είναι ήδη εδώ;

του Τάσου Τσακίρογλου

από την https://www.efsyn.gr/stiles/ypografoyn/303592_i-klimatiki-katarreysi-einai-idi-edo

Την ώρα που η Γερμανία και το Βέλγιο, πριν από λίγες ημέρες, πνίγονταν από τις πλημμύρες και εκατοντάδες άνθρωποι έχαναν τη ζωή τους, στον Καναδά πέθαιναν 230 άτομα εξαιτίας του πρωτοφανούς καύσωνα των 49,5 βαθμών Κελσίου. Και στη Σιβηρία, όμως, ένα άλλο κύμα καύσωνα ανέβαζε τη θερμοκρασία στο εξωπραγματικό επίπεδο των 48 βαθμών, κάνοντας τη γη να «ψήνεται». Παράλληλα, τουλάχιστον 80 μεγα-πυρκαγιές κατάκαιγαν τις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, κυρίως λόγω της μεγάλης ξηρασίας.

Ακόμα και οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής –όπως ο Τραμπ και οι επιχειρηματίες φίλοι του– αναγκάζονται να αλλάξουν το τροπάρι και πλέον να υποστηρίζουν όχι ότι αυτή δεν συντελείται –καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν καταστήσει αυτό το φαινόμενο αναντίρρητο–, αλλά ότι οι αιτίες που κρύβονται από πίσω δεν είναι ξεκάθαρες, άρα ότι μπορεί να οφείλονται σε φυσικά φαινόμενα και όχι στην (άναρχη) ανθρώπινη δράση, με μοναδικό κριτήριο το κέρδος.

Ο συγγραφέας Ντέιβιντ Γουάλας - Γουέλς, στο εξαιρετικό βιβλίο του «Ακατοίκητη γη: μια ιστορία του μέλλοντος» (εκδόσεις Μεταίχμιο), αναλύει τις ρίζες της πολιτικής μας μοιρολατρίας, η οποία, όπως λέει, αναμιγνύεται με την τυφλή πίστη μας στην τεχνολογία. «Σαν να προσπαθούμε να βρούμε παρηγοριά στη γνωστή φαντασίωση του καταναλωτή: πως κάποιος θα βρεθεί να διορθώσει επιτυχώς –και με το ελάχιστο δυνατό κόστος– το πρόβλημα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε».

Η φαντασίωση αυτή συνοδεύεται από τον μύθο πως, εάν οδηγούμε ηλεκτρικό αυτοκίνητο, ανακυκλώνουμε κουτάκια αλουμινίου και τρώμε βιολογικά, τότε έχουμε επιτελέσει το καθήκον μας απέναντι στο μέλλον της ανθρωπότητας. Ομως, για τις ανεμογεννήτριες υπάρχει πρόβλημα να ανακυκλωθούν, οι μπαταρίες των αυτοκινήτων είναι τοξικές και φορτίζονται καταναλώνοντας μεγάλες ποσότητες ενέργειας, ενώ τα air conditions που χρησιμοποιούμε για να δροσίσουμε τα όλο και πιο θερμά καλοκαίρια μας εκπέμπουν ασύλληπτες ποσότητες θερμού αέρα στην ατμόσφαιρα, ανεβάζοντας έτσι την εξωτερική θερμοκρασία. Γι’ αυτό και θεωρούνται heat pumps, δηλαδή αντλίες θερμότητας: «ρουφούν» τον θερμό αέρα από το εσωτερικό και τον διοχετεύουν στο περιβάλλον.

Και σ’ αυτό συνίσταται ο πυρήνας του προβλήματος: δηλαδή ότι αναζητάμε ατομικές λύσεις σε συλλογικά προβλήματα, τα οποία μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο συλλογικά. Ο Γουάλας - Γουέλς λέει ότι «τα μεγάλα πράγματα μας κάνουν να αισθανόμαστε μικροί και μάλλον ασήμαντοι, έστω κι αν τυπικά είμαστε εμείς αυτοί που έχουμε τον έλεγχο, οι “επικεφαλής”».

Η κλιματική αλλαγή, παρότι επιταχύνεται όλο και περισσότερο, σαν να έχουμε κολλημένο το πόδι στο γκάζι, φαντάζει απόμακρη και ενδεχομενική. Τεράστια συμφέροντα εταιρειών και μεγιστάνων σπέρνουν, μέσω πολλαπλών καναλιών, την αμφιβολία για το εάν τα φαινόμενα αυτά είναι ανθρωπογενή ή τυχαία που απλώς εμπίπτουν σε διάφορους φυσικούς κύκλους.

Ο ρόλος όλων μας είναι καθοριστικός για την πορεία που θα πάρει ο κόσμος μας και για το περιβάλλον στο οποίο θα κληθούν να ζήσουν τα παιδιά μας. «Εάν οι άνθρωποι είναι ικανοί να δημιουργήσουν ένα πρόβλημα, τότε μπορούν και να το λύσουν», λέει ο συγγραφέας, όμως αυτό απαιτεί επαγρύπνηση, συνειδητοποίηση του προβλήματος και ανάληψη δράσης για την αντιμετώπισή του.

Καταναλωτικές επιλογές (υγιεινή διατροφή, ανακύκλωση, «πράσινα αυτοκίνητα» κ.λπ.) δεν μπορούν να γίνουν υποκατάστατα της ανάγκης για πολιτική δράση και λήψη αποφάσεων, ενώ προσφέρουν και άλλοθι στον καπιταλισμό να «πρασινίσει» την ατέρμονη παραγωγή -άχρηστων ουσιαστικά- προϊόντων.

-----

Πυρκαγιές και πλημμύρες: η κλιματική αλλαγή ως απενοχοποιητικό αφήγημα 

Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη*

από την https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/305082_pyrkagies-kai-plimmyres-i-klimatiki-allagi-os-apenohopoiitiko-afigima (3/8/2021)

Φονικές πλημμύρες και πυρκαγιές εξωπραγματικών διαστάσεων, αυξανόμενης έντασης και έκτασης και ανυπολόγιστου υλικού, οικονομικού και ανθρώπινου κόστους, καταγράφονται την τελευταία δεκαετία, παγκόσμια και εγχώρια. Είναι πια κοινός τόπος να φορτώνονται όλες οι ευθύνες για την πρόκληση και τις επιπτώσεις τους στον μεγάλο ένοχο: την κλιματική αλλαγή/κρίση. Είναι, όμως, έτσι ακριβώς τα πράγματα;

Ο κλάδος της Περιβαλλοντικής Ιστορίας βρίθει αναλύσεων φυσικών καταστροφών από τον κατακλυσμό του Νώε. Το εμβληματικό έργο του G.P. Marsh «Man and Nature» (1864) αποδίδει, κυρίως τις συνέπειές τους στις δραστικές επεμβάσεις του ανθρώπου στην επιφάνεια της γης, με σκοπό την αποκόμιση οικονομικού οφέλους από τη χρήση των φυσικών πόρων. Οι κλιματικές αλλαγές έπαιζαν ρόλο, μαζί με άλλα αίτια, στην πρόκληση των φαινομένων, αλλά οι συνέπειες ήταν, όπως και είναι πάντα, συνάρτηση της κατάστασης των πληττόμενων περιοχών.

Στην προ-κλιματικής κρίσης εποχή, μέχρι τα μέσα του 2000, η πρόκληση και οι συνέπειες πυρκαγιών και πλημμυρών αποδίδονταν σε αλληλένδετα φυσικά (ηλιακή δραστηριότητα, Ελ Νίνιο, κεραυνοί, αλληλεπιδράσεις γης - ωκεανών - ατμόσφαιρας κ.λπ.) αλλά κυρίως ανθρώπινα αίτια (εμπρησμοί, αποξήρανση υδροβιοτόπων, προσχώσεις/κάλυψη ρεμάτων και ποταμών, αποψίλωση και κακή διαχείριση δασών, πλημμελής αντιπλημμυρική και αντιπυρική προστασία, εκτός σχεδίου δόμηση – ιδίως σε ρέματα και δάση, ακατάλληλη χωροθέτηση τεχνικών έργων, προβληματικό θεσμικό πλαίσιο, έλλειψη χωρικού σχεδιασμού κ.λπ.).

Το κυρίαρχο πολιτικό αφήγημα για την κλιματική αλλαγή στην εποχή μας τείνει να επισκιάσει όλους τους γνωστούς παράγοντες που ευθύνονται για την πρόκληση και τις συνέπειες πυρκαγιών και πλημμυρών, ανάγοντας σε αιτιότητα τη συσχέτιση της εκδήλωσής τους με την κλιματική αλλαγή και απλοποιώντας την πολυδιάστατη φύση της τελευταίας. Κι αυτό γιατί την περιορίζει στην ανθρωπογενή διάστασή της ως εάν η φυσική, που βρίσκεται σε διαρκή, πολύπλοκη κι απρόβλεπτη αλληλεπίδραση μ’ αυτή, μπορεί να αγνοηθεί.

Επιπλέον, εστιάζει ιδιαίτερα, με μεγάλη βεβαιότητα παρά τη σημαντική επιστημονική αβεβαιότητα, στην υπερθέρμανση και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που προκαλούν οι εκπομπές CO2 από την παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας με χρήση ορυκτών καυσίμων και όχι στη συμβολή μυριάδων άλλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Κυρίως, δεν αμφισβητεί τον καταναλωτικό τρόπο ζωής, την αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας και το πού και πώς εγκαθίστανται ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες και ποιοι επηρεάζονται. Ετσι, προβάλλει (και επιβάλλει) ως μοναδική και αυτονόητη αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης την «πράσινη» ενεργειακή μετάβαση, με κατασκευή τεράστιας κλίμακας και υπερτοπικής εμβέλειας βιομηχανικών εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Αυτή η μεροληπτική, μονοδιάστατη και γραμμική προσέγγιση της κλιματικής αλλαγής/κρίσης οξύνει τη διάσταση τοπικού και παγκόσμιου και μεγαλώνει την απόσταση του καθημερινού/κοντινού από το μακροχρόνιο/μακρινό. Οι τοπικές (ατομικές και συλλογικές) αποφάσεις και επεμβάσεις στους φυσικούς πόρους δεν έχουν πια βαρύτητα στην πρόκληση και στις συνέπειες των καταστροφών αλλά συγκεκριμένες μεγάλες, μακρινές, όχι πάντα μέσα στην καθημερινότητα του ανθρώπου, δραστηριότητες που προκαλούν την κλιματική αλλαγή που συμβάλλει σ’ αυτές τις καταστροφές …

Η απο-χωρικοποίηση της συζήτησης, η απόσπασή της από το άμεσο εδώ και τώρα, οδηγεί σε ένα παράδοξο (αν όχι παράλογο): οι άνθρωποι δεν έχουν άμεσα κίνητρα να πάρουν ατομικά ή να θεσπίσουν συλλογικά προληπτικά προστατευτικά μέτρα, γιατί δεν βλέπουν την άμεση σχέση των δράσεών τους με την κλιματική αλλαγή ειδικά. Και μόνο όταν έλθει το κακό κινητοποιούνται, όπως γίνεται πάντα, αλλά συνήθως είναι αργά. Οι πικρές εμπειρίες πυρκαγιών και πλημμυρών στη χώρα … ανανεώνονται συνεχώς.

Η σχεδόν μοιρολατρική αποδοχή της αποκλειστικής ενοχής της κλιματικής αλλαγής μετατοπίζει τις ευθύνες για τις συνέπειες των φυσικών καταστροφών σε μακρινά αίτια και τις απο-πολιτικοποιεί. Δεν ευθύνονται όσοι ενεπλάκησαν άμεσα ή έμμεσα στις τοπικές αποφάσεις για ακατάλληλες επεμβάσεις στις πληγείσες περιοχές, αλλά η παγκόσμια κλιματική αλλαγή, άντε και κάποιοι που καίνε χόρτα ή δεν προσέχουν όταν κάνει κατακλυσμό…

Το κυρίαρχο αφήγημα της κλιματικής αλλαγής, οξύνοντας τη διάσταση ή καλύτερα συγχέοντας το τοπικό/κοντινό με το παγκόσμιο/μακρινό, απενοχοποιεί μια μερίδα των επίσημων και ανεπίσημων υπευθύνων και επανακατανέμει τις ευθύνες, διασπείροντάς τες σε περισσότερο πληθυσμό, στέλνοντας τον λογαριασμό σε «δικαίους και αδίκους» και στις φρόνιμες και τις μωρές παρθένες. Οι «μωροί» και «άδικοι» υπεύθυνοι έχουν «ίση» μεταχείριση με τους «φρόνιμους» και «δίκαιους». «Ο ρυπαίνων πληρώνει», αλλά δυσανάλογα λίγο τόσο για την πρόκληση όσο και για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Ομως, αν υπήρχαν «καλοί» νόμοι και εφαρμόζονταν σωστά, αν η πρόληψη ήταν τρόπος ζωής και αν τοπικοί και παγκόσμιοι ιθύνοντες σχεδίαζαν για τις επόμενες εφτά γενεές όπως οι Ινδιάνοι Iroquois…

Δεν θα καταγράφονταν τόσο δραματικές επιπτώσεις από πυρκαγιές και πλημμύρες, δεν θα συνέβαινε η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή και δεν θα υπήρχε ανάγκη για απενοχοποιητικό αφήγημα και άδικη μετατόπιση ευθυνών.

Τώρα, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή είναι αδήριτη αναγκαιότητα, λογική απόκριση της κοινωνίας σε αλλαγές που είναι πέρα από τον άμεσο έλεγχό της…

Η εκ των ων ουκ άνευ συνθήκη για να γίνει αυτό σωστά, είναι να αλλάξει το αφήγημα.

* Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου