TA BOYNA TOY KOΣMOY, του Γιάννη Σχίζα

[ΕΠΠΠΟ: από τον φίλο και πρωτοπορο της οικολογίας στην Ελλάδα, Γιάννη Σχίζα]

TA BOYNA TOY KOΣMOY
Του Γιάννη Σχίζα

ΠΟΝΤΙΚΙ 22.12.21

Το 2002 με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ ανακηρύσσεται ως έτος των βουνών και του οικοτουρισμού, όμως και αυτή η «τιμή» δεν θα αρκέσει, με αποτέλεσμα να υπάρξει ένα έτος αφιερωμένο μόνο στα βουνά…
Στην Αρχαία Ελλάδα η θρησκευτική χωροταξία επιφύλαξε στον Όλυμπο τη λειτουργία της έδρας των δώδεκα θεών. Ο Δίας, «αρχηγός του δωδεκαθέου», θα γενηθεί σε 1498 μέτρα υψόμετρο, στον σημερινό Ψηλορείτη, στο «Ιδαίο Άντρο», σε μια σπηλιά πασίγνωστη και πολυαναφερόμενη από αρχαίους δημιουργούς – από τον Όμηρο έως τον Ευριπίδη και τον Θεόφραστο : Σπηλιά που θα αποτελέσει ένα είδος «Βηθλεέμ της αρχαιότητας» - κατά πως βεβαιώνει ο Γ.Σακελαράκης.... Η παραδοσιακή θιβετιανή αντίληψη όρισε τα βουνά ως κατοικίες των θεών, ενώ στον υπόλοιπο κόσμο τα βουνά αναδείχθηκαν πολύ συχνά σε σκηνικά ιερουργίας και αναγορεύτηκαν σε “ιερούς τόπους” - όπως στην περίπτωση του Σινά και της Σιών της Παλαιστίνης, του Φούτζι της Ιαπωνίας, του Τάϊ Σαν στην Κίνα και των κορυφών του Σαν Φραντζίσκο της Αριζόνα.
Δια μέσου της ιστορίας τα βουνά διακρίθηκαν για ένα άλλο ρόλο που έπαιξαν, πολύ πιο σημαντικό από τις πεδιάδες και τα άλλα «ενδιαιτήματα» του ανθρώπου. Τα βουνά υπάρχουν σε μιαν αδιόρατη από τον εμπειρικό παρατηρητή κίνηση, που είναι ανιχνεύσιμη μόνο από την επιστήμη της Γεωλογίας. Υπάρχουν σε διαρκή ανάδυση και εξέλιξη, σε περιορισμένες περιοχές του κόσμου, στις λεγόμενες “ορογενετικές ζώνες” - που βρίσκονται κατά μήκος των περιθωρίων των συγκρουόμενων τεκτονικών πλακών..
Και ενώ αυτά διαδραματίζονται στον γήϊνο χώρο, στον ευρύτερο χώρο του ηλιακού μας συστήματος διαπιστώνεται ότι τα βουνά της Γης δεν έχουν τα ύψη των εδαφικών εξάρσεων που συναντώνται στους άλλους πλανήτες , όπως στον Άρη : Όπου οι κορυφές της ηφαιστειακής οροσειράς Olympus Mons ξεπερνούν τα 21.300 μέτρα. Αυτή η «υστέρηση» της γης έναντι των άλλων πλανητών πιθανόν να οφείλεται στο ότι στους άλλους πλανήτες, οι “εξέχοντες στερεοί όγκοι” από τον συνολικό στερεό κορμό δεν υφίστανται τη δράση τόσο πολλών και πολύμορφων διαβρωτικών δυνάμεων στην επιφάνειά τους, όπως στον πλανήτη Γη.
Σύμφωνα με την γνώμη Αμερικανών γεωγράφων που καταχωρεί ο Ντέρεκ Ντένιστον του Ινστιτούτου Worldwatch, τα βουνά αρχίζουν από τα 300 μέτρα “ανάδυσης” από το χαμηλότερο σημείο μιας περιοχής. Όμως από την πιο “αυστηρή” σκοπιά των πρώτων Ευρωπαίων γεωγράφων, ο χαρακτηρισμός ενός υψώματος ως “βουνού” προϋποθέτει 900 μέτρα υψομετρικής διαφοράς .. Αντίθετα και με τα δύο αυτά ρεύματα ,που εμπεριέχουν μεγάλη δόση αυθαιρεσίας, οι επιστήμονες οικολόγοι έθεσαν ένα “ μη αριθμητικό” κριτήριο για να προβούν στον ίδιο χαρακτηρισμό: Τα βουνά δεν είναι απλώς “κάτι παραπάνω” από τους λόφους και τα υψώματα, αλλά αρχίζουν από εκεί όπου γίνεται αισθητή η διαφορετικότητα του κλίματος, του εδάφους και της χλωρίδας (υψομετρική ζωνομορφία).

ΜΑΖΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ

Η μεγαλύτερη μαζική “ορειβασία” στην Ιστορία των αρχαίων χρόνων, όπως αυτή της στρατιάς του Αννίβα στις Άλπεις το 282 π.Χ, έγινε κάθε άλλο παρά με σκοπό την αναψυχή : Ο Καρχηδόνιος στρατηλάτης αποφάσισε να αιφνιδιάσει τους Ρωμαίους καταφέροντάς τους ένα αποφασιστικό πλήγμα όχι από το νότο της Ιταλικής χερσονήσου, από όπου και αναμενόταν η επίθεσή του, αλλά από το Βορρά. Γι αυτό και προέλασε από την Ισπανία προς την Γαλλία και στη συνέχεια προς την μεγάλη οροσειρά των Άλπεων . Μετά από μια εξαιρετικά δύσκολη άνοδο οδήγησε ανθρώπους, εφόδια και υποζύγια (στα οποία περιλαμβάνονταν και πολεμικοί ελέφαντες!) σε μιά ακόμη πιό προβληματική κάθοδο μέσα από αυτοσχέδιες διαδρομές . “Στην κατάβαση δεν συνάντησε πιά εχθρούς εκτός από όσους κρυφά προξενούσαν ζημιές, όμως εξ αιτίας των τόπων και του χιονιού έχασε στρατιώτες όχι λιγότερους από όσους χάθηκαν κατά το ανέβασμα στις Άλπεις ” - έγραψε ο Ιστορικός Πολύβιος…
Μία από τις πλέον γνωστές αφετηρίες της ιστορικής «ψυχαγωγικής» ορειβασίας θα συνδεθεί με τον μεγάλο Ιταλό ποιητή Πετράρχη, που αναρριχήθηκε στο βουνό Ventoux, το σωτήριο έτος 1336. Το 1780 θα εκτελεσθεί μια ενδιαφέρουσα ανάβαση στα υψηλά σημεία του Ολύμπου από τον Γάλλο περιηγητή Σονινί, που είναι κατά τα λόγια του Κυριάκου Σιμόπουλου, ένας μαχητικός φιλέλληνας. Ο Σονινί παρακάμπτει με τεχνάσματα μια συμμορία ληστών που λυμαίνεται τις υπώρειες περιοχές και ξεκινάει για τις κορυφές στα μέσα Ιουλίου. Εκεί στο κατακαλόκαιρο, κάτω από τον καυτό και εκτυφλωτικό ήλιο, θα αντιμετωπίσει την κυριαρχία του χιονιού και του πάγου, όπου αδυνατεί να σταθεί για να συνεχίσει την άνοδό του προς την κορυφή. Γι αυτό και θα σημειώσει: “Δεν είναι απορίας άξιο το ότι οι Έλληνες έβαλαν την κατοικία των θεών σε ένα περίοπτο μέρος, όπου οι θνητοί δεν μπορούν να φθάσουν”. Ο Όλυμπος δεν θα πατηθεί πριν από τον Αύγουστο του 1913. Αφηγείται ο Ελβετός Boissonas: τον Αύγουστο του 1913 “δενόμαστε ο Baud-Bovy κι εγώ με το σχοινί του μουλαριού κι ακολουθούμε τον Κάκαλο που σκαρφαλώνει ξυπόλητος σαν αγριόγατος στις αποτομιές αυτών των γλιστερών βράχων, που είναι σκεπασμένες με ύπουλες σάρες, έτοιμες να κινήσουν στο βάθος του χωνιού. Αλλά, όπως συμβαίνει πάντα στο βουνό, οι πιο φοβερές από μακριά όψεις, μοιάζουν λιγότερο τραχιές στην έφοδο, και χωρίς καμιά δυσκολία, σε 25 λεπτά φτάνουμε στην τελευταία ράχη, την κορφή!… Ολόγυρά μας τρομαχτικά βάραθρα χάνονται στην ομίχλη που μας τυλίγει πυκνά… Κρίμα, να μην μπορούμε να απολαύσουμε την ασύγκριτη θέα. Αλλά επί τέλους φτάσαμε….. Φτάσαμε, οι πρώτοι άνθρωποι αφότου φύγανε οι θεοί ”.
Η αποστολή στα Ιμαλάϊα το 1953 θα ξεκινήσει την προσέγγιση στο βουνό με τα πόδια, αμέσως μετά την έξοδό της από την πρωτεύουσα του Νεπάλ, σε αντίθεση με τους σημερινούς ορειβάτες, που διανύουν ένα μεγάλο μέρος της απόστασης ως το Έβερεστ με αεροπλάνο …Οι φιάλες οξυγόνου της αποστολής του 1953 ήταν τέσσερεις φορές βαρύτερες από αυτές της δεκαετίας του 90, οι μετεωρολογικές πληροφορίες ήταν σπάνιες και δεν είχαν την ταχύτητα και ακρίβεια των σημερινών λήψεων από μετεωρολογικούς δορυφόρους, τα ρούχα των ορειβατών δεν ήταν από πούπουλα όπως τα σημερινά, τα εσώρουχα δεν ήταν από πολυπροπυλένιο, τα κραμπόν (ορειβατικά καρφιά) δεν προσαρμόζονταν γρήγορα και δεν υπήρχαν καρφιά μπροστά ώστε να επιτρέπουν την αναρρίχηση σε κατακόρυφες επιφάνειες πάγου. Η αποστολή του Χίλαρυ θα έρθει σε αίσιο πέρας αφού εκτεθεί σε ένα σύνολο από κινδύνους, που καραδοκούν στα «υπεραλπικά» ύψη: Σε χιονοστιβάδες που θάβουν ζωντανές ολόκληρες κουστωδίες ανθρώπων, σε κρυοπαγήματα που καταλήγουν σε ακρωτηριασμούς των άκρων, στην ασθένεια του ύψους που προέρχεται από την έλλειψη οξυγόνου και μπορεί να οδηγήσει μέχρι και στο θάνατο κλπ. «Ο άνεμος που λυσσομανά μέχρι και 380 χιλιόμετρα την ώρα ακούγεται στ’ αυτιά του επίδοξου κατακτητή της κορυφής σαν το βουητό που κάνει ένα τζάμπο όταν απογειώνεται», γράφει ο Ρ.Βρανάς...

ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ 

Παρά την τεράστια τεχνολογική πρόοδο, παρά τις μεθόδους «τηλεπισκόπησης» και τις εξελιγμένες τεχνικές αστυνόμευσης του χώρου, τα βουνά θα παραμείνουν στην εποχή μας εστίες φιλόδοξων και ανατρεπτικών εγχειρημάτων, ενδιαιτήματα αντάρτικων στρατών και καταφύγια των πλέον καταζητούμενων ανθρώπων του κόσμου.Το οργανωμένο έγκλημα δημιουργεί κανονικά μικρά κράτη εντός κρατών και επιδίδεται ακόμη και στην εφαρμογή «χωροταξικών ρυθμίσεων», που είναι κάθε άλλο παρά φιλικές με το περιβάλλον .... Παραδείγματος χάρη οι Περουβιανοί παραγωγοί κοκαϊνης : Οι οποίοι σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Worldwatsch , αποψίλωσαν μεταξύ του 1979 και του 1987 1,8 εκατομμύρια στρέμματα δασικών εκτάσεων , δηλαδή κάτι περισσότερο από το 10% της αποψίλωσης από διάφορες αιτίες την ίδια χρονική περίοδο...
Σήμερα βρισκόμαστε πολύ μακριά από την εποχή που ο Δικτάτορας Πάγκαλος (1925)ταξίδευε με αμαξοστοιχία ως την Κατερίνη για να δει «ιδίοις όμασιν» τα κεφάλια των ληστών Γιαγκούλα, Μπαμπάνη και Τσαμήτα, καρφωμένα σε πασάλους του Σιδηροδρομικού Σταθμού ! Πάντως ζούμε την εποχή της σφαγής δια του βάμβακος, αφού οι κορυφές των βουνών αφανίζονται όχι για να εξαλείψουν τους ληστές αλλά για να εγκαταστήσουν οι εταιρείες τα αιολικά πάρκα…

*Τα στοιχεία που αναφέρονται ελήφθησαν από το έργο του Γιάννη Σχίζα «Τα βουνά του κόσμου», εκδόσεις ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ, 2003